Adana şalvarı, Adana ilinde geleneksel olarak erkekler tarafından giyilen, beli uçkurlu, ağı düşük ve "peyik" adı verilen ek parçalarla genişletilmiş yerel bir giysi türüdür. Siyah, füme, lacivert gibi koyu renkli pamuklu veya poliviskon kumaşlardan dikilen bu şalvar, genellikle tarım işçileri tarafından tercih edilmekle birlikte, zamanla düğün, bayram, kına gibi özel günlerde ve halk oyunlarında da kullanılmaya başlanmıştır. Bel kısmında "don bağı" adı verilen ince uzun bir bağ bulunur ve bu bağ şalvarın bedene göre ayarlanmasını sağlar. Diz hizasına kadar uzanan peyikler, şalvara hareket kolaylığı ve işlevsel genişlik kazandırır. 

Yapısal Özellikler

Adana şalvarı, belden ayak bileğine kadar bacakları örtecek şekilde dikilir. Üretiminde siyah, lacivert, füme gibi koyu renkli pamuklu veya poliviskon kumaşlar tercih edilir. Bu kumaşlar, dayanıklılık ve estetik açısından yerel kullanım alışkanlıklarına uygunluk gösterir. Giysinin ayırt edici temel unsurları arasında şu yapılar yer alır:

• Peyik: Şalvara bolluk kazandıran ve ağı düşüren ek parçalardır. Ön ve arka peyikler olmak üzere üç parçadan oluşur. Ağ düşüklüğü, genellikle diz hattında veya bu hattın 5–10 cm altında sona erer.
• Bel Uçkuru (Don Bağı): Şalvarın belden kaymasını önlemek için bel kısmına geçirilen, genellikle 1–1,30 cm eninde ve 1–1,5 metre uzunluğunda pamuklu iplikten üretilen bağdır. Yerelde “don bağı” olarak adlandırılır.

Adana şalvarı, geleneksel olarak tarım işçileri tarafından kullanılmakla birlikte, zamanla düğün, bayram ve kına gibi özel günlerde, halk oyunlarında ve günlük hayatta da giyilmeye başlanmıştır. Bölgedeki halk anlatılarında, şarkılarda ve sözlü kültürde yer alması nedeniyle coğrafi sınır ile güçlü bir ün bağı taşımaktadır.

Üretim Yöntemi

Adana şalvarı, geleneksel dikiş teknikleriyle, pratik dikim yöntemi kullanılarak üretilir. Farklı beden tipleri için dört ayrı şalvar kalıbı mevcuttur (S, M, L, XL). Bel kısmı uçkurla ayarlandığı için en belirleyici ölçü “yan boy”dur. Bu, belin yan hizasından topuk hizasına kadar olan uzunluğu ifade eder.

Kalıp ve Kesim Süreci

Toplamda 4 metre kumaş kullanılarak aşağıdaki şekilde kesim yapılır:

• 2 m: Ön ve arka beden için,
• 1,5 m: İki adet ön peyik için,
• 0,5 m: Bir adet arka peyik için.

Kesilen parçalar sanayi tipi dikiş veya overlok makineleriyle birleştirilir. Ağ kısmı için iki ön peyik belin yaklaşık 32–36 cm altına, arka peyik ise ön peyiğin ortasına gelecek şekilde dikilir. Ayrıca bel kısmına uçkur için boşluk bırakılır. Şalvarın yanlarına, belin yaklaşık 3–4 cm altına fleto cep eklenir.

Beden Ölçüleri ve Kalıp Özellikleri 

Adana şalvarı için dört farklı beden kalıbı (1, 2, 3 ve 4 numaralı) kullanılmaktadır. Bu kalıplar, ön/arka bedenin yan boy uzunluğu ile ön/arka peyik parçalarının en ve yan boy uzunluklarına göre birbirinden ayrılır. Şalvarın bel genişliği sabit olup, kullanıcıya göre ayarlama uçkur (don bağı) ile sağlandığından, kalıplar arasındaki temel fark yan boy ve peyik ölçülerinden kaynaklanır. 1 numaralı kalıp 100 cm yan boya, 32 cm eninde ve 61 cm uzunluğunda peyiklere sahiptir. 2 numaralı kalıpta yan boy yine 100 cm iken, peyik en uzunluğu 36 cm ve yan boyu 65 cm’dir. 3 numaralı kalıp 102 cm yan boya, 32 cm eninde ve 65 cm uzunluğunda peyiklere sahiptir. 4 numaralı kalıpta ise yan boy 105 cm, peyik eni 34 cm ve yan boyu 72 cm’dir. Bu ölçüler, farklı vücut tiplerine uygun şalvar üretimi için esas alınmakta olup, şalvarın rahatlık ve işlevsellik açısından geleneksel yapısına uygun kalmasını sağlar.

Don Bağı Üretimi

Don bağı, “tırlık” adı verilen pamuklu iplikten geleneksel yöntemlerle dokunur. İki farklı renkte üretilebilir:

• Düz krem rengi
• Karaboya sarısı (doğal boyalı)

Karaboya sarısı renk, nar kabuğu kullanılarak doğal boyama yöntemleriyle elde edilir. Bu süreçte tırlık iplikleri nar kabuğu ile birlikte kaynatılır, birkaç gün bu karışım içinde bekletilir ve sonrasında “zibil” (inek dışkısı) içine gömülerek kurutulur. Bu işlem doğal sabitleme ve renk kalıcılığı sağlar.

Don Bağı Dokuma Süreci

Don bağları, dizler arasında gerilen çözgü iplikleri üzerine, birkaç dal parçası yardımıyla elle dokunur. Çözgü iplikleri iki çivi ya da kapı kolu yardımıyla 3–4 metre aralıkla gerilir. Gücü bağlama, çözgü tellerinin dal parçaları etrafına dolanması ve bu yapı üzerine “ıygı” (atkı) ipliğinin geçirilmesiyle gerçekleştirilir. Dokuma sırasında atkı ipliği sırayla çözgü iplikleri arasından geçirilip sıkıştırılır. Bitiminde uçlar saç örgüsü yapılarak bağlanır.

Coğrafi Sınırda Üretim ve Denetim Süreci

Adana şalvarı, yalnızca Adana ili sınırları içerisinde ve geleneksel yöntemlere bağlı kalınarak üretilebilir. Bu gereklilik, ürünün bölgeyle olan tarihsel, kültürel ve ekonomik bağını korumaya yöneliktir.

Denetim faaliyetleri, Yüreğir Ziraat Odası koordinasyonunda, Adana Valiliği ve Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tekstil ve Moda Tasarım Bölümü'nden uzman temsilcilerden oluşan üç kişilik bir kurul tarafından yürütülür. Denetimlerde aşağıdaki unsurlar değerlendirilir:

• Kullanılan malzeme uygunluğu,
• Üretim metoduna uygunluk,
• Ürünün özgün yapısal özellikleri,
• Tescil ibaresi ve mahreç işareti ambleminin kullanım biçimi.

Gerektiğinde kamu ya da özel sektörden uzman desteği alınabilir. Tescil ettiren kurum, hukuki hakların korunmasından da sorumludur.