Alaca borana yemeği, Çorum ili Alaca ilçesine özgü olarak hazırlanan ve yoğurt temelli bir yapıya sahip geleneksel bir yemektir. İki farklı şekilde yapılan bu yemek; ya haşlanmış yumurta ya da mantar ile hazırlanır. Yoğurt, sarımsak, tereyağı, sıvı yağ, tuz, kırmızıbiber (toz ya da pul) ve maydanoz gibi malzemelerle zenginleştirilen Alaca borana yemeği, özellikle düğün, bayram ve festival gibi özel günlerde sunulan yöresel bir lezzettir.
Ayırt Edici Özellikleri
Alaca borana yemeği, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde yer alan Çorum iline bağlı Alaca ilçesine özgü, yerel mutfak kültürü içinde köklü bir yere sahip olan geleneksel bir yemektir. Bu yemek, iki farklı biçimde hazırlanabilmektedir: yumurtalı ya da mantarlı. Her iki türde de temel malzemeler yoğurt, sarımsak, yağ (tereyağı ve/veya sıvı yağ), tuz, kırmızıbiber (toz veya pul) ve maydanozdur. Ürünün hem bileşenleri hem de hazırlama ve pişirme yöntemleri bakımından ayırt edici özellikler göstermesi, onu yöreye ait geleneksel bir yemek olarak tanımlar niteliktedir.
Alaca borana yemeği, günlük öğünlerde tüketilmesinin yanı sıra, düğün, bayram ve festival gibi özel günlerde de sunulmaktadır. Hazırlanışı belirli bir ustalık gerektirdiğinden, yalnızca içeriğiyle değil aynı zamanda üretim metoduyla da coğrafi sınırla ilişkilendirilmiş bir üründür.
Bileşenleri ve Hazırlama Yöntemi
Yemek iki farklı şekilde hazırlanabilir:
Yumurtalı Alaca Borana Yemeği:
Altı kişilik porsiyon için kullanılan ortalama bileşenler şunlardır:
- 4 adet haşlanmış yumurta
- 250 gram yoğurt
- 10 gram dövülmüş sarımsak
- 10 gram tuz
- 50 gram tereyağı
- 5 gram toz kırmızıbiber ve/veya pul kırmızıbiber
- 20 gram ayıklanmış maydanoz
Haşlanmış yumurtalar, dövülmüş sarımsak ve yoğurt ile karıştırılır. Tuz ilave edilerek homojen bir karışım elde edilir. Ayrı bir kapta eritilen tereyağı içerisinde kırmızıbiber kavrularak sıcak bir sos hazırlanır ve bu sos, yoğurtlu yumurta karışımının üzerine dökülür. Üzeri maydanozla süslenir. Sıcak servis edilmesi önerilir.
Mantarlı Alaca Borana Yemeği:
Altı kişilik porsiyon için kullanılan ortalama bileşenler şunlardır:
- 500 gram doğranmış mantar
- 250 gram yoğurt
- 10 gram dövülmüş sarımsak
- 10 gram tuz
- 50 gram tereyağı
- 50 ml sıvı yağ (ayçiçeği ve/veya zeytinyağı)
- 5 gram toz kırmızıbiber ve/veya pul kırmızıbiber
- 20 gram ayıklanmış maydanoz
Doğranmış mantarlar sıvı yağ ile yaklaşık beş dakika kavrulur. Kavrulan mantarların üzerine yoğurt, sarımsak ve tuz ilave edilerek karıştırılır. Ayrı bir kapta hazırlanan tereyağlı kırmızıbiberli sos bu karışımın üzerine dökülür. Maydanoz ile süslenerek sıcak şekilde servis edilir.
Üretim Yeri ve Coğrafi Sınır
Alaca borana yemeği, yalnızca Çorum ili Alaca ilçesinde tüm üretim aşamalarıyla gerçekleştirilmek üzere tescillenmiştir. Bu koşul, ürünün coğrafi işaret olarak “mahreç işareti” statüsüyle tanımlanmasının bir gereğidir. Yemeğin hazırlanması ve pişirilmesinde yerel bilgi birikimi, uygulama pratiği ve ustalık gerekliliği bulunmaktadır. Bu nedenle yemeğin üretim süreci ile coğrafi sınır arasında açık bir ün bağı mevcuttur.
Kullanım Biçimi
Alaca borana yemeği ibaresi ve mahreç işareti amblemi, ürünün sunulduğu tüm gıda işletmelerinde görünür bir biçimde bulundurulmalıdır. Bu uygulama, tüketiciye ürünün menşeini gösterme işlevi taşımaktadır.
Denetim ve Koruma
Alaca borana yemeğinin tescil sonrası koruması ve denetimi, Alaca Belediyesi koordinasyonunda gerçekleştirilmektedir. Denetim merci; Alaca Belediyesi ile Alaca İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşmakta, en az üç kişilik bir ekip tarafından yılda en az bir kez denetim yapılmaktadır. Gerek görüldüğü durumlarda veya şikâyet üzerine ek denetimler de yapılabilmektedir.
Denetim kapsamında dikkate alınan başlıca kriterler şunlardır:
- Üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğu,
- Hazırlama ve servis aşamalarının uygunluğu,
- Mahreç işareti amblemi ve ürün adının doğru ve görünür kullanımı.
Denetim sonuçları, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu uyarınca belge altına alınmakta ve Türk Patent ve Marka Kurumuna raporlanmaktadır. Uygunsuzluk durumlarında ilgili kişi veya kuruluşlara bildirim yapılmakta ve gerekli önlemlerin alınması talep edilmektedir. Denetim merci, gerekli hallerde uzman kişilerden veya kurum/kuruluşlardan hizmet satın alabilmektedir.
