Alanya avokadosu, Türkiye’nin Antalya iline bağlı Alanya ve Gazipaşa ilçelerinde yetişen, coğrafi işaretle tescillenmiş Fuerte çeşidi bir avokado türüdür. Koyu yeşil, hafif pürüzlü ve armut biçimli meyveleriyle tanınır; ortalama 150-300 gram ağırlığında olup açık sarı-yeşil renkli eti ve iri çekirdeğiyle ayırt edilir. Bölgenin mikroklima özellikleri, özellikle Toros Dağları’nın koruyucu etkisi ve Akdeniz iklimi, bu avokadonun yetişmesine elverişli doğal koşullar sunar. Yüksek yağ oranı (%15-20) ve belirgin besin değerleriyle dikkat çeken Alanya avokadosu, kontrollü çoğaltım, sulama, gübreleme ve budama teknikleriyle üretilir; hasadı Kasım-Nisan döneminde yapılır.
Alanya Avokadosu (AA)
Coğrafi İşaret Bilgisi
Alanya avokadosu, Türkiye’nin Antalya ilinin Alanya ve Gazipaşa ilçelerinde yetiştirilen ve 15 Ekim 2018 tarihinde coğrafi işaret olarak tescil edilmiş bir tarım ürünüdür. Menşe adıyla tescillenen bu avokado, Alanya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından korunmakta olup ürün üzerinde “Alanya Avokadosu” ibaresi, marka unsuru ile birlikte kullanılabilmektedir. Türkiye’deki avokado üretiminin yaklaşık %80’i Antalya ilinde gerçekleşmekte, bunun ise %80’inden fazlası Alanya ve Gazipaşa’da, toplam 4 bin dekar alanda ve yaklaşık 60 bin ağaçta yapılmaktadır.
Tarihçe
Avokadonun Türkiye’ye gelişi 1970’li yıllarda, Amerika kıtasındaki Türk Büyükelçiliklerinin girişimleri ve FAO aracılığıyla olmuştur. İlk getirilen çeşitler arasında Fuerte, Hass, Bacon ve Zutano yer almaktadır. Antalya-Mersin kıyı kesimlerinde yapılan ilk dikim denemeleri, bölgenin avokado yetiştiriciliğine uygun olduğunu göstermiştir.
Üretim Yöntemleri
İklim Koşulları
Alanya avokadosu, açık alanlarda yetiştirilebilir ve üretim sırasında bölgenin iklim koşullarına uyum sağlamak önem taşır. Kış ve ilkbahar aylarındaki geç donlar, çiçeklenme ve meyve tutumu döneminde yaşanabilecek düşük sıcaklıklar, ani sıcaklık değişimleri, şiddetli rüzgârlar ve fidan döneminde görülen yüksek sıcaklıklar, bitkinin gelişimini olumsuz etkiler. Uzun yıllar ortalaması alındığında Alanya bölgesinde yıllık ortalama sıcaklık 19°C, en sıcak ay 27°C ile Ağustos, en soğuk ay ise 12°C ile Ocak ayıdır. Bölge tipik Akdeniz iklimi özellikleri taşır: kışları yağışlı ve nemli, yazları ise sıcak ve kuraktır. Bahçe kurulacak alanların kuvvetli rüzgârlardan korunmuş ve soğuk riski taşımayan yerler olması gerekir. Sıcaklık 2,8°C’nin altına düştüğünde zararlanmalar ortaya çıkabilir.
Toprak Özellikleri
Alanya avokadosu yetiştiriciliği için toprak yapısı iyi drene edilmiş, derin, organik madde yönünden zengin, killi-kumlu, gevşek ve nötr reaksiyonlu (pH yaklaşık 7,0) olmalıdır. Bölgedeki topraklar hafif alkali (pH 7,89), düşük kireçli (%2,8), tuzsuz ve kumlu-tınlı yapıdadır. Organik madde içeriği %3,1, alınabilir fosfor değeri 26 ppm ve alınabilir potasyum değeri 205 ppm’dir.
Çoğaltım Yöntemleri
Üretimde en sık kullanılan çoğaltım yöntemi aşılamadır. Çöğür anaçlar üzerine göz veya kalem aşısı yapılır. Tohumlar meyveden çıkarıldıktan hemen sonra ekilir. Ekimi yapılmadan önce tohum kabuğunun çıkarılması ve kotiledonların alt veya üst kısmından ince bir tabakanın kesilmesi çimlenmeyi kolaylaştırır. Tohum ekimi yastıklara, polietilen torbalara, saksılara veya doğrudan fidanlığa yapılabilir. Yastıkta ekim aralığı 10x10 cm, fidanlıkta 40x90 cm olmalıdır. Torbalara veya saksılara yapılan ekimlerde her bir kaba yalnızca bir tohum konur ve yarı gölgeli bir ortam tercih edilir. Ekim ortamı genellikle torf:kum:perlit (3:1:1) karışımından oluşur ve pH değeri 6,5-7,0 arasında tutulur.
Fidan Yetiştiriciliği
Tohumlar 1-6 ay arasında çimlenir ve çöğür haline gelir. Yarı gölge ortamda yetiştirilen çöğürler 2-2,5 yılda, serada yetiştirilenler ise bu sürenin yarısı kadar zamanda fidan boyuna ulaşır. Gelişen çöğürler 5-6 yapraklı olduklarında gübrelenir. Çöğürler fidanlıktan bahçeye şaşırtılacaksa, süzek toprak tercih edilir ve 7-10 günde bir sulama yapılır. Yaz aylarında sulama aralığı sıcak ve kuru rüzgârların etkisiyle daha sıklaştırılır.
Gübreleme
Fidanlıkta her metre sıra boyuna 10 g saf azot (amonyum sülfat) uygulanır. Torba veya saksılara ekim yapıldığında her kaba 20-25 g amonyum sülfat eklenir. Alanya avokadosu, demir eksikliğine (özellikle kirece bağlı klorozis) duyarlıdır; bu nedenle demir şelat veya demir sülfat gibi preparatlar kullanılır.
Aşılama
Fidanlar sonbahar ekiminden sonra bir yıl içinde aşılama kalınlığına ulaşır. Sera koşullarında bu süre altı aydır. Aşılama, kabuk verme döneminde yapılır; göz aşıları genellikle sonbahar veya ilkbaharda, kalem aşıları ise özellikle ilkbaharda (Nisan-Mayıs) uygulanır. Kullanılan kalemler çöğürle aynı kalınlıkta, üzerinde 3-4 göz bulunan sürgünlerdir. Aşı sonrası plastik aşı bağı ile bağ yapılır ve üstüne aşı macunu sürülür. Başarılı aşılar 2-3 hafta içinde sürme belirtileri gösterir; bu dönemde anaçtan çıkan filizler temizlenir ve en iyi gelişen sürgün bırakılır. Aşı bağları yaklaşık 8-10 hafta sonra çıkarılır.
Bahçe Kurulumu
Bahçe tesisinde önerilen dikim aralıkları 6x6 m veya 7x7 m’dir. Çiçekleri birbirini tozlayan çeşitlerin bir arada bulunması önem taşır; bu nedenle Fuerte çeşidine karşılık A grubu çiçek yapısındaki Hass veya Wurts çeşitleri 1:9 oranında dikilir. En uygun dikim zamanı, soğuk riskinin ortadan kalktığı ilkbaharın erken dönemleridir. Dikim sırasında köklere zarar verilmeden plastik tüpler çıkarılır, kıvrılmış ve hasarlı kökler budanır ve aşı yeri toprak üstünde kalacak şekilde fidan yerleştirilir. Dikimden hemen sonra can suyu verilir ve herekle bağ yapılır.
Sulama Yöntemleri
Alanya bölgesinde yaygın olarak damla sulama ve tava sulama yöntemleri kullanılır. Damla sulama, yalnızca bitki kök bölgesini ıslatarak suyun verimli kullanımını sağlar; sulama sıklığı 1-7 gün arası değişebilir. Tava sulama ise adi tava ve uzun tava yöntemleri şeklinde uygulanır. Adi tava yöntemi, düz arazilerde seddelerle çevrili bölgelere su verilerek yapılır; uzun tava yöntemi ise arazinin meyil yönünde uzun şeritler oluşturularak suyun kontrollü akması sağlanır. En yoğun sulama Temmuz ve Ağustos aylarında yapılır.
Genç ve Verime Yatmış Ağaçlarda Gübreleme
Genç ağaçlarda azotlu gübreleme yıldan yıla artan miktarlarda yapılır. İlk yılda ağaç başına toplam 50 g saf azot, ikinci yılda 100 g, üçüncü yılda 150 g, dördüncü yılda ise 200 g uygulanır. Verime yatmış ağaçlarda yıllık ağaç başına 3-4 kg amonyum sülfat, 500 g triple süper fosfat ve 750 g potasyum sülfat kullanılır. Fosforlu ve potaslı gübreler dördüncü yıldan itibaren Kasım-Aralık aylarında, azotlu gübreler ise Ocak-Şubat ve Nisan-Mayıs dönemlerinde verilmelidir. Ayrıca her 3-4 yılda bir dekara 2-3 ton ahır gübresi uygulanarak toprak yapısı desteklenir.
Budama ve Şekillendirme
Dikim sırasında ilk budama yapılır; ardından doruk dallı şekil verilerek üç ana dal ve bir doruk dal oluşturulur. Kalın dallarda budama sonrası aşı macunu kullanılır. Budama dönemi, hasat sonrası ile gelişimin başladığı Şubat-Nisan arası dönemdir. Yaz aylarında ise uç alma yapılır.
Hasat, Paketleme ve Depolama
Aşılı ağaçlarda hasat, dikimden 3-4 yıl sonra başlar. Kasım-Nisan arası dönemde hasat yapılır. Meyveler elle veya toplama aletiyle, sapı ile birlikte dikkatlice toplanır; zedelenmemesi için taşınırken yüksekten bırakılmamalıdır. Paketleme öncesinde sınıflandırılan, yıkanan ve derecelendirilen meyveler kâğıda sarılarak özel karton kutulara yerleştirilir. Alanya avokadosu oda sıcaklığında (21°C) 6-12 gün, 5°C’de ise 30-40 gün içinde yumuşar; depolama sıcaklığı 5-6°C olmalı ve ürün üç haftadan fazla bekletilmemelidir.
Denetim ve İzleme
Alanya avokadosunun üretim, depolama, taşıma ve pazarlama aşamalarında belirlenen özelliklere ve teknik şartlara uygunluğunun denetimi, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu hükümleri çerçevesinde yürütülür. Bu denetim, Alanya Ticaret ve Sanayi Odası koordinatörlüğünde oluşturulan üç kişilik bir denetim birimi tarafından gerçekleştirilir. Bu birim, Alanya Ziraat Odası ve Tarım ve Orman Bakanlığı Alanya İlçe Müdürlüğünden birer uzmanı içerir.
Denetimler, her yıl en az bir kez düzenli olarak yapılır; ayrıca ihtiyaç doğduğunda veya şikâyet halinde ilave denetimler gerçekleştirilebilir. Denetim biriminin temel görevi, Alanya avokadosunun ayırt edici özelliklere sahip olup olmadığını ve üretim yöntemlerine uygun şekilde yetiştirilip yetiştirilmediğini belirlemek, ayrıca coğrafi işaret kullanımını takip etmektir.
Denetimlerde dikkate alınan başlıca unsurlar şunlardır:
- Çeşit: Sadece Fuerte çeşidi kabul edilir.
- Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM) Oranı: En az %25 olmalıdır. Ölçüm, sıkılan meyve suyunun el refraktometresi ile analiz edilmesiyle yapılır.
- Yağ Oranı: %15 ile %20 aralığında olmalıdır. Analiz, Soxhelet ekstraksiyon cihazı ile gerçekleştirilir.
- Meyve Ağırlığı: Her bir meyve en az 150 gram olmalıdır. Tartımlar, elektronik hassas teraziyle ve meyve sapı dahil edilerek yapılır.
- Yetiştiği Yer: Üretim alanı Alanya veya Gazipaşa ilçeleri idari sınırları içinde bulunmalıdır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından verilen Üretici Kayıt Defteri ve Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) belgeleri incelenir.
- Kayıt ve İzlenebilirlik: Üretim alanı ÇKS’ye kayıtlı olmalı ve kullanılan kimyasalların izlenmesi için Üretici Kayıt Defteri düzenli tutulmalıdır.
Laboratuvar analizleri, Alanya İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Analiz Laboratuvarında yapılır. Denetim birimi, tespit ettiği uygunsuzluklarda hukuki işlemleri başlatma yetkisine sahiptir.
Birim ayrıca, bölgedeki üreticilere, odalara ve pazarlama-dağıtım zincirinde yer alan aktörlere coğrafi işaret tescilinin kapsamı ve yükümlülükleri hakkında bilgilendirme yapar ve farkındalık oluşturmayı hedefler. Denetim sonuçları raporlanarak her yıl düzenli biçimde Türk Patent ve Marka Kurumuna iletilir.
Denetim süreçlerinde gerektiğinde kamu kurumlarından, özel kuruluşlardan ya da bu alanlarda görev yapan uzman kişilerden destek alınabilir veya hizmet satın alınabilir. Birim, hakların korunması amacıyla hukuki süreçleri de yürütme sorumluluğuna sahiptir.
