Bozüyük, tarihsel olarak birçok medeniyetin izlerini taşıyan, Anadolu’nun önemli kavşak noktalarından biridir. Bölgedeki yerleşim, ilkçağlardan itibaren farklı kültürlerin etkisi altında şekillenmiştir.
Bozüyük (Kaynak: Bozüyük Belediyesi)
İlkçağlar ve Antik Dönem
Bozüyük’ün tarihçesi, MÖ 1200’lü yıllara kadar uzanır. İlk olarak Hititler’in bölgeye hakim olduğu anlaşılmaktadır. Hititlerin ardından, MÖ 8. yüzyılda Balkanlardan gelen Frigyalılar bu bölgeye egemen olmuştur. Frigya egemenliği yaklaşık 600 yıl sürmüş, sonrasında bölgeye Kimmerler yerleşmiştir. Kimmerler, yaklaşık bir asır boyunca bölgeyi yönetmiş, ancak Lidyalılar, MÖ 7. yüzyılda bu hâkimiyeti sona erdirmiştir. Lidyalılardan sonra, Persler ve Büyük İskender’in komutasındaki Makedonyalılar sırasıyla bölgeye egemen olmuşlardır. İskender İmparatorluğu’nun parçalanmasının ardından Bitinyalılar, bu topraklarda hüküm sürmüş ve bölge Roma İmparatorluğu’na katılmıştır. Roma İmparatorluğu’nun ardından, Bozüyük, M.S. 395’ten itibaren Bizans İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir.
Bizans Dönemi ve Arap Yükselişi
Bizans döneminde Bozüyük, “Lamunia” adıyla anılmaktaydı. 660-720 yılları arasında, Arap Emevi kuvvetleri, İstanbul’a yönelen saldırıları sırasında bu bölgeyi geçit olarak kullanmışlardır. 1071 yılında Malazgirt Meydan Muharebesi’nin ardından Selçuklu Türkleri, Bozüyük ve çevresini fethetmiş ve bölge Türk egemenliğine girmiştir. 11. yüzyılda, Haçlı Seferleri sırasında, bölge Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında birkaç kez el değiştirmiştir.
Osmanlı Dönemi
Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde, Bozüyük, Sultanönü Uç Beyliği’ne bağlı bir köy olarak varlığını sürdürmüştür. Osmanlıların kuruluş sürecinde, Bozüyük, önemli bir yerleşim yeri olmuştur. 1289 yılında, Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Osman Gazi, Selçuklu Devleti tarafından verilen menşurla bölgeyi almış ve Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun erken dönemlerinde, Bozüyük, Kanuni Sultan Süleyman’ın komutanı Kasımpaşa tarafından yaptırılan külliyeyle daha da gelişmiştir. Bu külliye, camii, han, hamam ve mektep gibi yapıları içermekteydi ve 1525-1528 yılları arasında tamamlanmıştır.
Osmanlı döneminde, bölge, önemli bir askeri güzergah olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi sırasında, Bozüyük, orduların dinlenme ve iaşe ihtiyaçlarını karşılama noktası olarak kullanılmıştır. Bu dönemde, Kasımpaşa Camii ve Külliyesi inşa edilerek, Bozüyük’ün merkezi haline gelmiştir.
Cumhuriyet Dönemi
Cumhuriyet döneminde Bozüyük, önemli bir sanayi merkezi haline gelmiştir. 1924 yılında ilçe statüsüne kavuşan Bozüyük, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Balkanlar’dan gelen göçmenlerle nüfus artışı yaşamıştır. Bu dönemde, Bozüyük’ün nüfusu hızla artmış ve ilçede ilk sanayi yatırımları yapılmıştır. 1914-2000 yılları arasında %985 gibi yüksek bir nüfus artışı görülmüştür.
Bozüyük, 1920’li yıllarda Kurtuluş Savaşı’nın önemli merkezlerinden biri olmuştur. 1. ve 2. İnönü Muharebeleri sırasında, Türk ordusu burada önemli zaferler elde etmiştir. Bu zaferler, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesindeki dönüm noktalarından biri olarak kabul edilmektedir. 1922’de Yunan işgalinden kurtulmuş ve 4 Eylül 1922’de tamamen özgürlüğüne kavuşmuştur.
Sanayi ve Modern Dönem
Bozüyük, 1970’li yıllardan itibaren sanayi teşviklerinin etkisiyle önemli bir sanayi merkezi haline gelmiştir. Bu dönemde, özellikle kereste, kimya, seramik, döküm, gıda, kablo ve cam sanayi gibi sektörlerde yatırımlar yapılmış ve ilçe, Türkiye’nin önemli sanayi bölgelerinden biri olmuştur.
Bozüyük, tarihsel sürecinde, Asya ile Avrupa arasında önemli bir köprü işlevi görmüş, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve her dönemde stratejik önemi olan bir yerleşim olmuştur. Bugün, hem sanayi hem de kültürel geçmişiyle dikkat çeken bir ilçedir.
Coğrafi Yapısı
Konum ve Sınırlar
Bozüyük, Türkiye'nin kuzeybatısında, Bilecik iline bağlı bir ilçedir. Kuzeyde Bilecik merkez, kuzeybatıda Pazaryeri, kuzeydoğuda Söğüt, doğuda Eskişehir'in İnönü ilçesi, güneyde Kütahya'nın merkez ve Tavşanlı ilçeleri, güneybatıda Domaniç, batıda ise İnegöl ilçeleri ile komşudur. İlçenin yüzölçümü 928 kilometrekare olup, denizden yüksekliği 740 metredir.
Bozüyük (Kaynak: Bozüyük Belediyesi)
Yeryüzü Şekilleri
Bozüyük'ün yeryüzü şekilleri, dağlar, ovalar ve akarsularla çeşitlenmiştir.
- Dağlar: İlçenin batı ve güneybatısında yüksek dağlar yer alır. En yüksek noktalar, Batı’da Yirce Dağı’ndaki Üç Tepeler (1790 m) ve Güneybatı'da Kala Dağı (1906 m) olup, bu dağlar ilçenin doğal sınırlarını oluşturur. Diğer önemli yükseltiler arasında doğudaki Metristepe (1307 m), batıdaki Çamyayla Tepesi (1322 m), güneydeki Kandilbayır Tepesi (1320 m) ve kuzeydeki Kızıltepe (900 m) bulunur.
- Ovalar: Bozüyük Ovası, Kızıltepe ve Boztepe’nin güney eteklerinden başlayarak yaklaşık 60 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Bu ova, kuzeyde daralarak Karasu Vadisi’ne kadar uzanır, güneyde ise genişleyerek İnönü-Kandilli düzlüğüne, ayrıca Karaağaç ve Akpınar köylerinin kuzeyindeki sırtlara kadar devam eder. Ova, 3. zaman neojen tortul kayalarla kaplıdır.
- Yaylalar: İlçenin güneybatısında yer alan Kömürsu ve Batan yaylaları, Bozüyük’ün belli başlı yaylalarıdır.
Akarsular ve Göller
- Dikilitaş Deresi: Akpınar Köyü’nün kuzeyinde, Hüsümler Ovası’ndan doğarak doğu-batı yönünde akışını sürdürür ve Bursa yol kavşağında Karasu ile birleşir.
- Karasu: Bozalan Köyü yakınlarından doğan Karasu, Bozüyük’ten Dikilitaş Deresi’ni alarak demiryolunu izler. Pazaryeri’nden Sorgun Deresi'ni, batıdan Selöz, Hamsu ve Bekdemir derelerini, doğudan ise Kızıldamlar Çayı’nı alarak Osmaneli yakınlarında Paşalar Boğazı’ndan geçer ve Sakarya Nehri ile birleşir.
- Sarısu: Yeşildağ'dan doğan Sarısu, kuzeye doğru akışını sürdürür. Üzerinde Dodurga Barajı kuruludur ve Kandilli Köyü yakınlarında ilçenin sınırlarını terk eder. Porsuk Çayı ile birleşir.
- Dodurga Baraj Gölü: Sarısu üzerindedir ve 1976 yılında taşkınları önlemek ve sulama amacıyla yapılmıştır. Baraj, toprak dolgu tipindedir ve temelden yüksekliği 33,4 metre, hacmi 35 milyon metreküptür.
İklim ve Bitki Örtüsü
Bozüyük, karasal iklimin etkisi altındadır. Kışları soğuk ve yağışlı, yazları ise sıcak ve kuraktır. Yağışlar çoğunlukla kış aylarında ve kar şeklinde görülür. Ocak ve Şubat aylarında don ve kırağı olayları sık yaşanır. İlçenin ortalama sıcaklık değeri 10,7°C olup, yıllık yağış ortalaması 485 mm civarındadır. Karasal iklimin etkisiyle, dağlık alanlar genellikle karaçam ve kayın ağaçlarıyla kaplıdır. 1000 metreyi aşan bölümlerde karaçam ve kayın türleri hâkimken, daha alçak kesimlerde kızılçam ve meşe türlerine rastlanır. Ayrıca, Yirce Dağı'nın 1500 metreyi aşan kesimlerinde köknar türleriyle birlikte ardıç ağaçları da yer almaktadır.
Coğrafi Yapı ve Arazi Kullanımı
Bozüyük’ün coğrafi yapısı, ovalar, dağlar ve akarsulardan oluşan çeşitlilik göstermektedir. Ova alanları verimli tarım alanları sağlarken, dağlık ve ormanlık alanlar ise doğal koruluklara ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca, ilçede sanayi ve yerleşim alanları da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. 2018 verilerine göre, ilçede arazi kullanımı tarım, sanayi ve yerleşim alanları arasında dengeli bir şekilde dağılmaktadır.
Sosyal Yapısı
Bozüyük, ekonomik ve kültürel açıdan gelişmiş bir yerleşim yeri olup, hem nüfus hem de sosyal hizmetler açısından belirgin bir yapıya sahiptir. İlçenin demografik yapısı, eğitim durumu, sağlık hizmetleri ve sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi gibi unsurlar, Bozüyük’ün sosyal yapısını şekillendiren temel faktörlerdir.
Nüfus ve Demografik Yapı
Bozüyük’ün nüfusu, 31 Aralık 2020 itibarıyla 76.987 kişidir. Bu nüfusun %50,2’sini erkekler, %49,8’ini ise kadınlar oluşturmaktadır. İlçe nüfusunun büyük bir kısmı, ilçe merkezinde ikamet etmekte olup, 2020 yılı itibariyle 57.491 kişi ilçe merkezinde, 8.764 kişi ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır. Bozüyük’ün nüfus piramidi incelendiğinde, ilçede en yüksek nüfus oranı 35-39 yaş arasındadır (yaklaşık %8,30). Bu yaş grubunu, 40-44 yaş (yaklaşık %7,87) ve 30-34 yaş (yaklaşık %7,84) grupları takip etmektedir.
Eğitim
Bozüyük’te eğitim seviyesi oldukça yüksektir. İlçede okuryazarlık oranı 2019 yılı itibarıyla %98,56’dır, bu oran il ortalamasının üzerinde bir değeri göstermektedir. İlköğretim ve ortaöğretimde derslik başına öğrenci sayısı, sırasıyla 20 ve 19’dur ve bu oranlar eğitimdeki altyapı ihtiyaçlarını karşılamak için uygun seviyededir. Bozüyük’teki eğitim kurumları arasında 7 okul öncesi eğitim kurumu, 19 ilkokul, 19 ortaokul, 8 genel lise ve 8 meslek lisesi bulunmaktadır. Ayrıca, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi’ne bağlı Bozüyük Meslek Yüksekokulu ilçede önemli bir eğitim merkezi olup, yükseköğretim alanında çeşitli bölümler sunmaktadır. 2020-2021 Eğitim-Öğretim Yılı itibarıyla, Bozüyük Meslek Yüksekokulu'nda 646 öğrenci eğitim almaktadır. Yüksekokulda bankacılık, dış ticaret, grafik tasarım, muhasebe ve vergi uygulamaları gibi bölümler yer almaktadır.
Sağlık Hizmetleri
Bozüyük, sağlık hizmetleri açısından da önemli bir kapasiteye sahiptir. İlçede Bozüyük Devlet Hastanesi, 150 yatak kapasitesine sahip olup, 2020 yılı itibarıyla 77 hekim, 19 diş hekimi ve 464 diğer sağlık personeli ile hizmet vermektedir. Ayrıca, ilçede çeşitli aile sağlığı merkezleri ve sağlık evleri de bulunmaktadır. Hastane yatak sayısı bin kişiye 1,4, yoğun bakım yatak sayısı ise 0,25’dir. Sağlık hizmetlerine olan talep, özellikle Eskişehir gibi çevre illerden de Bozüyük’e yönelmektedir. Bu durum, sağlık hizmetlerine erişimin bölgesel bir merkez haline gelmesi anlamına gelmektedir.
Sosyo-Ekonomik Durum ve Gelişmişlik Düzeyi
Bozüyük, sanayileşme açısından gelişmiş bir ilçedir. 2017 yılı itibarıyla, ilçenin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi (SEGE) 0,715 olarak belirlenmiş ve bu, ildeki ikinci en yüksek seviyeye denk gelmektedir. Bozüyük’ün sanayiye dayalı ekonomisi, özellikle kereste, gıda, otomotiv yan sanayi ve kimya sektörlerinde önemli yatırımlar yapmıştır. İlçede sanayinin gelişmesi, nüfus artışı ve göç hareketlerine de etki etmiştir. Pazaryeri ilçesi gibi çevre yerleşimlerden Bozüyük’e olan göç, burada yaşam ve çalışma fırsatlarını artırmıştır.
Ekonomik Yapısı
Bozüyük, sanayiye dayalı gelişmiş bir ekonomi yapısına sahip olup, 1970’li yıllardan itibaren büyük ölçekli yatırımlarla hızla sanayileşmiştir. İstanbul, Ankara, Bursa gibi büyük şehirleri birbirine bağlayan karayolu ve demiryollarının kesişme noktasında yer alması, ilçeyi lojistik açıdan stratejik bir konuma getirmiştir. Bu durum, ilçede büyük sanayi kuruluşlarının kurulmasına ve ekonomik gelişmenin hızlanmasına olanak sağlamıştır.
Bozüyük, 1970'li yıllarda devlet tarafından çıkarılan özel teşvikler ile sanayi yatırımları çekmeye başlamış ve bölge dışından gelen yatırımlarla önemli bir sanayi kenti haline gelmiştir. Bugün, ilçede 100'den fazla sanayi kuruluşu faaliyet göstermektedir. Bu sanayi kuruluşları, metal-makine, gıda, seramik, cam, mobilya, yapı ürünleri, enerji gibi çeşitli sektörlerde üretim yapmaktadır. Önde gelen sanayi kuruluşları arasında Vitra, Esan Eczacıbaşı, Demirdöküm, Demirer Kablo, Eurodecor, Parkcam gibi markalar bulunmaktadır.
Bozüyük ayrıca, seramik sektöründeki önemli firmalarla EBK (Eskişehir, Bilecik, Kütahya) Seramik İş Kümesi'nin de bir üyesidir. Bu sektörde karo ve vitrifiye ürünleri önemli üretim kalemlerini oluştururken, organize sanayi bölgesinde (OSB) faaliyet gösteren firmaların üretim, istihdam ve ihracat açısından büyük katkılar sağlaması beklenmektedir. OSB’nin doluluk oranı %50 civarında olup, tam kapasiteye ulaştığında ilçenin sanayi üretimi önemli ölçüde artması beklenmektedir.
Tarım ve Hayvancılık
Bozüyük’te tarım, ilçenin ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. İlçede toplam tarım alanı 787.181 dekar olup, bu alanda hububat, sebze, meyve, hayvancılık ve balıkçılık faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Sebze üretiminde balkabağı öne çıkarken, meyve üretiminde ise elma ve vişne gibi ürünler önemli yer tutmaktadır. Bozüyük, İstanbul, İzmit, Bursa ve Eskişehir gibi büyük illerin ortasında yer aldığından, pazarlara kolay erişim sağlayan bir konumda bulunur. Ayrıca, ilçede büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık, süt sığırcılığı, tavukçuluk ve balıkçılık gibi faaliyetler de yaygındır.
Bozüyük’te 421.835 adet kümes hayvanı ve 13.800.000 adet yumurta üretimi yapılmaktadır. Ayrıca arıcılık da önemli bir sektördür ve ilçede 24 köyde arıcılık yapılmaktadır. Arıcılık alanında 33,19 ton bal üretimi gerçekleştirilmekte ve Türkiye üretimindeki payı %0,06'dır. (BEBKA Bozüyük İlçe Raporu, 2020)
Sanayi ve İmalat Sektörü
Bozüyük’ün sanayi yapısı, çok çeşitli sektörlerden oluşmaktadır. İlçede seramik, metal-makine, cam, gıda, ahşap ürünleri ve tekstil sektörlerinde irili ufaklı birçok sanayi kuruluşu faaliyet göstermektedir. İlçedeki organize sanayi bölgesinde (OSB), tekstil, kağıt, kauçuk ve plastik ürünler gibi sektörlerde üretim yapan firmalar bulunmaktadır. OSB’nin toplam alanı 524 hektar olup, 126 sanayi parseline sahiptir. Halen %24 doluluk oranına sahip olan OSB, tam kapasiteyle faaliyete geçtiğinde Bozüyük ekonomisine büyük katkı sağlayacaktır.
Bozüyük, ayrıca küçük sanayi sitelerine de ev sahipliği yapmaktadır. Yeniköy KSS ve Eski KSS olmak üzere iki küçük sanayi sitesi mevcuttur. Yeniköy KSS, 56 dönüm alanda 200 işyeri ile faaliyet gösterirken, Eski KSS 96 dönüm alanda 96 işyeri ile faaliyet göstermektedir. Küçük sanayi sitelerinin doluluk oranı %100’dür ve yaklaşık 688 kişiye istihdam sağlamaktadır.
İşgücü ve Sektörel Dağılım
Bozüyük’te iş gücü büyük oranda sanayi sektörüne dayanmaktadır. 2020 verilerine göre ilçede %85 oranında 4A sigortalı çalışan bulunmaktadır. Bu çalışanlar arasında, en fazla yoğunluk, metalik olmayan ürünlerin imalatı (yaklaşık %29) ve makine ve teçhizat dışı fabrikasyon metal ürünleri imalatında (%10) görülmektedir. Ayrıca, %8’lik bir kesim ise 4B sigortalı çalışanlar arasında yer almakta ve en çok karayolu taşımacılığı ve inşaat sektörlerinde faaliyet göstermektedir.
Turizm Potansiyeli
Bozüyük, tarihi ve kültürel mirasıyla olduğu kadar doğal güzellikleriyle de önemli bir turizm potansiyeline sahip bir ilçedir. Kurtuluş Savaşı'nın gerçekleştiği önemli yerler, Osmanlı döneminden kalma eserler ve doğa turizmi için uygun alanlar, Bozüyük’ün turistler için cazip hale gelmesini sağlamaktadır.
Tarihi Eserler
Bozüyük, tarihsel anlamda zengin bir geçmişe sahiptir ve bu geçmiş, ilçede birçok tarihi eserin bulunmasına olanak sağlamıştır. Bozüyük’ün tarihi eserleri arasında, Frig dönemine ait önemli arkeolojik buluntular yer almaktadır. Yapılan kazılarda çıkarılan mermer sütun, kabartma kadın büstü ve Çamyayla köyü yakınlarında bulunan lahit kapağı, Frig devrine ait önemli eserlerdir. Ayrıca, Göynücek Köyü yakınlarındaki Ören Mevkii’nde yer alan kilise kalıntıları ve hüyük tepesindeki kayaya oyulmuş su sarnıçları da bölgedeki tarihi değerlerin bir parçasıdır.
Kasımpaşa Camii ve Külliyesi
Osmanlı döneminden kalan ve Bozüyük’ün simgelerinden biri olan Kasımpaşa Camii ve Külliyesi, 1525-1528 yılları arasında Kasımpaşa tarafından inşa edilmiştir. Caminin duvarları kesme taştan yapılmış olup, çini süslemeleri oldukça zengindir. Minberi ak mermerden yapılmış, sütun başlıkları ise grift motiflerle süslenmiştir. Caminin minaresi 32,50 metre yüksekliğindedir ve tek şerefelidir. Cami, 1938-1939 yıllarında tamirattan geçmiştir. Ayrıca camiiye bitişik olan aşevi, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından korunmaktadır.
Kumral Abdal Türbesi
Bozüyük ilçesinde, Kovalıca yolu üzerinde bulunan Kumral Abdal Türbesi, Ertuğrul Gazi'nin sancaktarı Kumral Abdal (Dede) ve beş evladının medfun olduğu bir diğer önemli tarihi mekândır. Aynı zamanda "Yediler Tekkesi" olarak da bilinir.
Atatürk Orman Köşkü
Bozüyük’ün tarihi yapılarından bir diğeri ise Atatürk Orman Köşkü’dür. Muratdere Köyü'ne 10 kilometre uzaklıkta bulunan Gülalan mevkiinde yer alan köşk, Albay İbrahim Çolak tarafından yaptırılmıştır. Atatürk, 10 Haziran 1930 tarihinde ilçeyi ziyaretinde bu köşkte misafir edilmiştir. Köşk, aynı zamanda Bulgar mimarisi tarzında inşa edilmiştir.
İnönü ve İntikamtepe Şehitlikleri
Bozüyük’ün turistik değerlerinden biri de, Kurtuluş Savaşı sırasında İnönü Savaşları’nın yapıldığı yerlerdir. İnönü Şehitliği, Bozüyük ile Akpınar Köyü arasında bir tepede yer almakta olup, bu alanda 844 mezar bulunmaktadır. 1930 yılında Milli Savunma Bakanlığı tarafından yaptırılmıştır ve 1981 yılından itibaren her yıl 1 Nisan’da İnönü Savaşlarının kazanıldığı günde yapılan şenliklerle anılmaktadır. Ayrıca, İntikamtepe Şehitliği de İnönü Savaşları'nda şehit düşen askerlerin anısına yapılmıştır. 1950 yılından itibaren Milli Savunma Bakanlığı tarafından inşa edilmiştir.
Bozüyük, İntikamtepe Şehitliği (Kaynak:Bozüyük Belediyesi)
Metristepe Anıtı
Bozüyük’teki bir diğer önemli turistik alan ise Metristepe Anıtı’dır. İnönü Savaşları Zaferi'ni simgeleyen bu anıt, 1973 yılında yapımına başlanmış ve 29 Haziran 1975 tarihinde açılışı yapılmıştır. Anıt, Cumhuriyetin 50. yılı anısına yapılmış olup, ilçenin önemli simgelerinden biridir.
Metristepe Şehitliği, Bozüyük (Kaynak:Bozüyük Belediyesi)
Doğa Turizmi
Bozüyük, doğal güzellikleriyle de dikkat çekmektedir. İlçede trekking, kampçılık ve kış turizmi gibi aktiviteler için uygun alanlar bulunmaktadır. Kömürsu Yaylası, Türbin Mesire Alanı, Çiçekli Yayla ve Sofular Yaylası gibi bölgeler, doğa turizmi yapmak isteyenler için ideal mekânlar sunmaktadır. Bu bölgelerde doğal yürüyüş parkurları, kamp alanları ve kış aktiviteleri yapılabilir.
