Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Cahit Sıtkı Tarancı’nın doğup büyüdüğü evin, Kültür Bakanlığı tarafından kamulaştırılarak 1974 yılında müzeye dönüştürülmesiyle oluşturulmuştur. Ev, 1733 yılında inşa edilmiş olup Diyarbakır’ın geleneksel mimari özelliklerini yansıtan özgün örnekler arasında yer almaktadır.
Konum ve Tarihî Arka Plan
Cahit Sıtkı Tarancı’nın doğduğu ev, Diyarbakır il merkezinde, Sur ilçesine bağlı Camii Kebir Mahallesi’nde, Cahit Sıtkı Tarancı Sokak No:3’te yer almaktadır. Yapı, 1733 yılında inşa edilmiştir. Diyarbakır’ın geleneksel sivil mimarisine ait önemli örneklerden biri olan bu ev, 19. yüzyıl sonlarından itibaren Tarancı ailesine ait olmuştur. Ünlü şair, 2 Ekim 1910 tarihinde bu evde dünyaya gelmiştir.
Ev, 1973 yılında Kültür Bakanlığı tarafından kamulaştırılmış ve ardından başlatılan restorasyon süreci tamamlandıktan sonra 29 Ekim 1973 tarihinde, Cumhuriyet’in 50. yılına ithafen “Cahit Sıtkı Tarancı Kültür Müzesi” adıyla ziyarete açılmıştır.
Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi (Kültür Portalı)
Mimari Yapısı ve Mekânsal Organizasyonu
Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi, Diyarbakır evlerinin tipik özelliklerini taşıyan, geleneksel bir konut yapısıdır. Tamamı bazalt taştan inşa edilmiş olan yapı, zemin +1 katlıdır ve dört ana kanattan oluşmaktadır. Mekânsal yerleşim, bölgenin iklim şartlarına uygun biçimde mevsimsel kullanım esasına göre düzenlenmiştir:
Yazlık bölüm (Kuzey kanadı): Güneş ışığını sınırlı alacak şekilde konumlanmıştır. Daha serin ortam sağlar.
Kışlık bölüm (Güney kanadı): Güneşten maksimum faydalanacak biçimde konumlandırılmıştır.
İlkbaharlık bölüm (Doğu kanadı) ve Sonbaharlık bölüm (Batı kanadı): Geçiş mevsimlerinde kullanıma uygundur.
Yapının merkezinde geniş ve açık bir avlu yer almaktadır. Bu avlu, evin sosyal ve yaşamsal merkezidir. Tüm odalar bu avluya açılmaktadır. Genişliği, iç mekâna gün ışığının yayılmasını sağlar ve aynı zamanda yaz aylarında serinlik sağlayan hava dolaşımını destekler.
Yapı içinde büyüklü küçüklü toplam 14 oda, bir mutfak, bir kiler, bir tuvalet, bir eyvan, ve küçük bir hamam yer almaktadır. Mutfak kuzeydoğu köşede, açık mutfak düzeninde, eyvan şeklinde inşa edilmiştir. Hamam ise güneybatı köşededir. Hamamda sıcaklık, ılıklık ve külhan bölümleri geleneksel Osmanlı plan şemasına uygun biçimde tasarlanmıştır.
İç Mekan (Müze.gov.tr)
Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi (Kültür Portalı)
Yazlık Kısım ve Baş Oda (Mabeyn)
Evin en dikkat çeken bölümü, kuzeyde yer alan ve iki katlı olarak tasarlanmış olan yazlık kısımdır. Bu kısım hem mimari açıdan hem de Cahit Sıtkı Tarancı’nın yaşamı açısından önemlidir. Yazlık kısmın ikinci katında, önünde çift kemerli açıklıklarla desteklenen geniş bir eyvan yer almaktadır. Bu eyvana açılan büyük oda, baş oda veya mabeyn olarak adlandırılmaktadır.
Bu oda, hem mimari detayları hem de kültürel işlevi bakımından evin en görkemli kısmıdır. Odanın yüksek tavanı, geniş pencereleri, nişleri ve bazalt taş işçiliği dikkat çekmektedir. Cahit Sıtkı Tarancı’nın bu odada doğduğu bilinmektedir.
İç Mekan (Kültür Portalı)
Müze Olarak Düzenlenmesi ve Teşhir Unsurları
1974 yılında tamamlanan restorasyonun ardından ev, Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi adıyla kamuya açılmış ve kültür varlığı olarak koruma altına alınmıştır. Müze, hem edebiyat tarihine ışık tutmak hem de Diyarbakır’ın geleneksel yaşam biçimini gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla düzenlenmiştir.
Müzede, şairin:
- Kişisel eşyaları (dolmakalem, gözlük, saat, el yazmaları vb.),
- Aile fotoğrafları,
- El yazısı şiir müsveddeleri,
- Ziya Osman Saba’ya yazdığı mektuplar,
- Fransızca-Türkçe kitapları,
- Şiir kitaplarının ilk baskıları gibi birçok materyal sergilenmektedir.
Bu malzemelerin çoğu bağış veya arşiv taramasıyla elde edilmiş, bazıları ise doğrudan Tarancı ailesinden temin edilmiştir. Müze içinde ayrıca, döneme ait oturma düzeni, mutfak eşyaları, yatak odası düzeni gibi bölümler de canlandırılmıştır. Böylece hem Cahit Sıtkı Tarancı’nın kişisel tarihine hem de geleneksel Diyarbakır ev hayatına dair önemli ipuçları sunulmaktadır.
İç Mekan (Kültür Portalı)
Kültürel ve Turistik Değeri
Müze, Diyarbakır’ı ziyaret eden yerli ve yabancı turistler için önemli bir durak niteliğindedir. Cahit Sıtkı Tarancı’nın doğup büyüdüğü ortamı görmek isteyen ziyaretçilerin yanı sıra, Osmanlı dönemi taş konut mimarisine ilgi duyan araştırmacılar ve öğrenciler tarafından da sıkça ziyaret edilmektedir. Ev, aynı zamanda birçok akademik çalışmaya, kültürel etkinliğe ve belgesel projelerine konu olmaktadır.
