Çameli fasulyesi, Denizli ilinin Çameli ilçesinde yetiştirilen ve menşe adıyla tescillenmiş yerel bir baklagil çeşididir. Yöreye özgü yayla iklimi, yüksek rakım (1350 m), gece-gündüz sıcaklık farkları ve organik madde açısından zengin killi-tınlı topraklar, bu fasulyenin özgün aroma ve lezzet özelliklerini belirlemektedir.
Coğrafi Sınır
Çameli fasulyesi, Türkiye'nin Ege Bölgesi’nde yer alan Denizli iline bağlı Çameli ilçesi sınırları içinde yetiştirilen, menşe adı ile tescillenmiş bir tarım ürünüdür. Yetiştiği bölgenin 1350 metreyi bulan rakımı, yayla iklimi, gece-gündüz sıcaklık farkları ve organik maddece zengin toprak yapısı, bu fasulyeye özgün karakteristik özellikler kazandırmaktadır. Coğrafi işaret, 27 Temmuz 2018 tarihinde tescil edilmiş ve Çameli Belediyesi adına kayıt altına alınmıştır.
Botanik Özellikler ve Eko Tipler
Çameli fasulyesi; atadan kalma tohumlarla kuşaktan kuşağa aktarılan bir üretim geleneğinin devamı niteliğindedir. Ürün, Çameli ilçesi ve köylerinde üç farklı eko tip olarak yetiştirilmektedir:
- Yerli Horoz (horoz tane formu)
- Yerli Gıcık (dermason tane formu)
- Çalıbasan (sıra tane formu)
Bu eko tipler, hem fiziksel görünüm hem de pişme süresi açısından farklılık göstermektedir.
Ayırt Edici Özellikler
Çameli fasulyesinin temel ayırt edici özellikleri arasında:
- Kabuğunun pişirme sırasında dağılmaması,
- Çabuk pişme özelliği (ıslak pişirme süresi: 10–21 dakika arasında),
- Yüksek aroma ve özgün lezzet profili
gibi unsurlar yer alır. Bu özellikler, iklimsel etkenlerin ve geleneksel tarım yöntemlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
Fizikokimyasal Özellikler
Çameli fasulyesinin fizikokimyasal özellikleri, üç temel eko tip olan Yerli Horoz, Yerli Gıcık ve Çalıbasan formlarına göre farklılık göstermektedir. Yerli Horoz tipi fasulyenin 100 tane ağırlığı 50,3 ile 59,9 gram arasında, kuru ağırlığı 28,1 ile 38,1 gram arasında, yaş ağırlığı ise 29,3 ile 37,2 gram arasında değişmektedir. Bu tipe ait kuru hacim 48,5–78,1 ml, ıslak hacim ise 118–120 ml arasında ölçülmüştür. Protein oranı %18,4–18,6 arasında olup, kuru pişme süresi 20,2–23,2 dakika, ıslak pişme süresi ise 13–21 dakika aralığındadır.
Yerli Gıcık tipi fasulyelerde 100 tane ağırlığı 49,1–59,4 gram, yaş ağırlığı 99,7–121,7 gram, kuru hacim 140–152 ml, ıslak hacim 236–261 ml ve protein oranı %21,9–23,4 arasında değişmektedir. Bu tipin kuru pişme süresi 68–85 dakika, ıslak pişme süresi ise 10–16 dakika aralığındadır.
Çalıbasan tipi fasulyenin 100 tane ağırlığı 20,7–21,6 gram, yaş ağırlığı 19,6–22,2 gram, kuru hacmi 125–132 ml, ıslak hacmi ise 192–220 ml arasında değişmektedir. Bu eko tipin kuru pişme süresi 41–63 dakika, ıslak pişme süresi ise 14–19 dakika arasında ölçülmektedir.
Yetiştirildiği Toprak ve İklim Koşulları
Çameli toprakları killi-tınlı ya da tınlı yapıdadır. Toprak pH’sı 7 ile 7,5 arasında değişmekte, potasyum açısından zengin ve tuz içeriği düşüktür. İlçede yıllık ortalama yağış miktarı 655 mm’dir. Bu ekolojik yapı, fasulye bitkisinin hem gelişimine hem de besin içeriğine olumlu katkı sağlamaktadır. İlçedeki tarım alanlarının küçük ve parçalı yapısı nedeniyle üretim ekstansif değil, geleneksel yöntemlerle sınırlı alanlarda gerçekleştirilmektedir.
Üretim Dönemi ve Metodu
Çameli fasulyesinin üretim sezonu 15 Mayıs – 30 Eylül tarihleri arasına denk gelmektedir. Üretim iki şekilde yapılır:
- Birinci Üretim: Eylül–Ekim aylarında nadasa bırakılan tarlalara, Mayıs–Haziran aylarında ekim yapılır.
- İkinci Üretim: Fiğ ve yulaf gibi yeşil otların biçildiği alanlara, Temmuz ayı başlarında ekim yapılır.
Toprak işleme süreci kazayağı ile ikinci sürüm şeklinde gerçekleştirilir. Ekim öncesi ahır gübresi uygulanır. Toprak tava geldiğinde elle serpme ya da mibzerle ekim yapılır. Ekimle birlikte dekara 20–25 kg taban gübresi verilir. Çıkıştan sonra herbisit uygulamaları yapılabilir. Sulama, çıkıştan itibaren 10 günde bir olacak şekilde hasattan 15–20 gün öncesine kadar sürdürülür.
Hasat ve Muhafaza
Hasat işlemi, bitkilerin elle yolunması yoluyla yapılır. Yolunan bitkiler yığın hâlinde kurutulmak üzere bırakılır. Sonrasında sopayla dövme ya da traktörle ezme yöntemleriyle daneler ayrıştırılır. Rüzgâr veya batözle saplar savrulur. Fasulyeler 3–4 gün süreyle güneşte kurutularak çuvallanır ve karanlık, serin, nemsiz ortamlarda muhafaza edilir.
Denetim Mekanizması
Çameli fasulyesi üretim süreci, Çameli Belediyesi koordinasyonunda; Çameli Ziraat Odası, Çameli İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, İlçe Zabıta Müdürlüğü ve Kaymakamlık iş birliğiyle denetlenir. Tohum ve üretim metodu tarla kontrolleriyle izlenirken, pazarlama ve ambalajlama süreçleri, doğru etiketleme ve saklama koşulları açısından kontrol edilir. Gerekli durumlarda özel ya da kamu kuruluşları, uzman kişiler aracılığıyla denetime dâhil edilebilir. Ayrıca şikâyet durumunda denetim süreci yeniden başlatılabilir.
