Çelikhan tütünü, Nicotiana tabacum türüne ait olup Adıyaman’ın Çelikhan ilçesinde yetiştirilen, kendine has tatlı sert aroması, karakteristik kokusu ve ince dokulu yaprak yapısıyla tanınan bir tütün çeşididir. Bitkisi tek yıllık otsu formda olup, 70–110 cm arasında boylanır; yaprakları zensips dizilimli, yaşmaklı ve çoğunlukla karınlı yapıdadır. Kurutulmuş yaprakları açık sarı renkte, elastik ve yumuşaktır. Nikotin ve şeker oranı bakımından zengin olan bu tütün, harmanlara sertlik ve aroma katkısı sağladığı için tercih edilir. 

Özellikleri

Çelikhan tütünü, harmanlara verdiği sertlik ve karakteristik aroma nedeniyle tercih edilir. Yaprakları zensips, yaşmaklı, sıkı dizilimli ve elastik yapıdadır. “Pipoluk” olarak nitelendirilebilecek bu yapraklar, pişkin ve açık sarı renkte kurutulur. Karınlı alt yaprakları kalın dokulu, üst yaprakları ise ince ve yumuşaktır. Kimyasal bileşim açısından:

• Nikotin oranı: %2.85–5.35
• Şeker oranı (indirgeyen): %0.20–1.15
• Toplam şeker: %9.40–20.50 aralığında değişmektedir.

Hasat ve Kurutma Süreci

Hasat işlemi, bitkilerin istenen boya ulaşıp yaprakların olgunlaşmasıyla başlar. Ana gövde üzerinde yer alan yapraklar, tepe kırımı yapıldıktan 10–15 gün sonra "filiz alma" (koltuk alma) işlemiyle birlikte 2–3 kez aralıklarla alınır. Hasat işlemi sırasında, yapraklar gövde üzerinde sırayla, elle koparılarak diziler hâlinde güneşte veya gölgede kurutulur.

Kurutma Şekilleri

• Güneş altında kurutma: Yapraklar ipe dizilerek, doğrudan güneş ışığında, 5–8 gün bekletilerek kurutulur. Fazla güneşte bırakıldığında tütün kuruyup kırılgan hâle gelir.
• Gölgede kurutma: Güneş görmeyen alanlarda daha uzun sürede yapılır. Bu yöntemde tütün fizikî zarar görmeden, doğal hava akımıyla kurur.

Kurutma işlemi sırasında yapraklar, çift sıra dizili iplerde üst üste gelmeden kurutulur. Tavlama adı verilen işlem, ilkbahar ve sonbaharda havanın yağışlı ve nemli olduğu dönemlerde uygulanır. Tavlamada yapraklar %20 civarında nem oranındayken içeriye dizilir ve uygun sıcaklıkta fermantasyon başlatılır.

İşlenmesi

Kurumuş tütün yaprakları, bozuk veya arızalı olanların ayıklanmasının ardından, 25–30 tanesi sapları alınarak, renk ve boy bakımından homojen desteler hâlinde toplanır. Bu desteler, iki kez "isfi" adı verilen işlemle preslenip açılarak yeniden harmanlanmaya uygun hale getirilir.

Denetim ve Coğrafi İşaret

Çelikhan tütünü, 2002 yılında tescil edilmiş coğrafi işaretli bir üründür. Denetimi; Çelikhan Köylere Hizmet Götürme Birliği koordinasyonunda, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım İlçe Müdürlüğü ve ilgili kamu kurumları tarafından gerçekleştirilir. Denetimler, yılda en az bir defa olmak üzere yerinde yürütülür. Yaprak ve ürün analizleri, yetkili laboratuvarlarca yapılır.