Denizli traverteni, Türkiye'nin Denizli ilinde, fay hatları boyunca yeryüzüne çıkan kalsiyum bikarbonatça zengin hidrotermal suların çökelmesiyle oluşan tortul kayaçlardandır. Krem, kahverengi ve kırmızımsı tonlarıyla dikkat çeken bu travertenler; Ballık, Kocabaş, Yenicekent, Gölemezli gibi bölgelerdeki ocaklardan çıkarılmakta ve özellikle "su yolu" adı verilen çizgisel yapılarıyla ayırt edilmektedir. 

Oluşum Süreci

Denizli traverteni, Türkiye'nin Ege Bölgesi’nde yer alan Denizli ilinde, fay ve çatlak sistemlerinden çıkan kalsiyum bikarbonatça zengin hidrotermal suların yeryüzüyle temas etmesi sonucunda oluşan tortul kayaçlardır. Bu oluşum, hidrotermal kaynakların yoğun olduğu bölgelerde meydana gelmekte olup, travertenler birikimsel süreçlerle zamanla katmanlı yapı kazanmaktadır. Denizli ilinde özellikle Ballık (Kaklık kuzeybatısı), Kocabaş, Gürlek, Karateke, Yenicekent ve Gölemezli yörelerinde yoğun olarak görülmekte ve bu alanlarda işletilen ocaklar aracılığıyla üretim gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Pamukkale’de traverten oluşumu günümüzde de aktif biçimde devam etmektedir.

Ayırt Edici Özellikleri

Denizli traverteni, renk ve doku bakımından Türkiye’deki ve dünya genelindeki benzer kayaç türlerinden farklılık göstermektedir. Krem ve kahverenginin çeşitli tonları ile karakterize olan bu traverten türü, özellikle blokların tabakalanma düzlemlerine dik kesitlerinde görülen “su yolu” olarak adlandırılan çizgisel yapılarla tanınır. Bu su yolları boyunca milimetrik boşluklar bulunabilir ve bu boşluklar istenildiği takdirde dolgu yapılarak kapatılabilir. Yapısal olarak saz, kamış gibi büyük bitki kalıntılarını içermez. Gölemezli yöresinden çıkan travertenler oniks türünde olup sarımsı yeşil ve bal tonlarına sahiptir. Yenicekent bölgesinden çıkarılan travertenlerde ise kırmızımsı-kahverengi tonlar baskındır ve bu nedenle genel olarak daha koyu renklidirler.

Yapılan kimyasal analizlerde, Denizli Travertenlerinin duraylı karbon izotop (δ13C) değerlerinin diğer travertenlerden daha pozitif olduğu belirlenmiştir. Bu durum, hem Türkiye'deki hem de uluslararası düzeydeki travertenlerden farklılaştığını gösteren önemli bir göstergedir.

Üretim Alanları ve Coğrafi Sınır

Denizli traverteninin üretimi, Denizli ilinin çeşitli havzalarında yapılmaktadır. Bunlar arasında Honaz Ballık Boğazı, Pamukkale Akköy, Çardak Hayrettin ve Şar Yeri köyleri, Honaz Karateke ve Emirazizli köyleri, Honaz Aşağıdere Köyü, Çameli çevresi, Gölemezli Honalılar Boğazı, Büyük Menderes Havzası, Çardak Yenibağlar Köyü ve Tavas Kale mevkiileri yer almaktadır. Bu bölgelerin tamamı Denizli iline bağlı yerleşim alanlarıdır.

Üretim Yöntemi

Traverten üretimi ocaklarda tamamen iş makineleri ile yürütülmektedir. Ocaklarda blok üretimi sırasında sondaj makineleri, tel kesme makineleri, kollu kesiciler ve sayalama makineleri kullanılmaktadır. Basamaklar genellikle 6-8 metre yüksekliğinde, 90-100 metre uzunluğunda ve 20-40 metre genişliğinde düzenlenmektedir. Şev açıları ise 80-90 derece arasında değişmektedir. Ocaklardan çıkarılan bloklar, bölgedeki fabrikalara nakledilerek işlenmekte, istenen ölçü ve standartlara göre kesilmekte, parlatılmakta ve desen-rengine göre sınıflandırılarak paketlenmektedir.

Traverten Ocaklarında Blok ve Moloz Üretim Süreci

Traverten ocaklarında blok ve moloz üretim süreci belirli aşamalardan oluşmaktadır. İlk olarak, ocak üstü alan iş makineleri yardımıyla temizlenerek çıkarılan artıklar pasa alanına taşınır. Ardından, açık işletme yöntemiyle yaklaşık 7 metre yüksekliğinde kademeler oluşturulur. Tel kesme yöntemiyle kesim yapılacak bölgelere delikler açılır ve ana kütleden kesim gerçekleştirilir. Kesilen ana kütle, bulunduğu yerde düşürülerek ebatlandırılır. Bu işlem sırasında ortaya çıkan molozlar, belirlenen alanlara taşınarak ayrı şekilde depolanır. Yere düşen ana kütle, ebatlanmak suretiyle “katraklık” ve “estetik” bloklara ayrılır. Elde edilen katraklık bloklar uygun alanlara depolanırken, estetik bloklar daha ileri işleme ve değerlendirme için fabrikalara nakledilir. 

Denetim ve Kontrol Mekanizması

Denizli traverteninin üretim, pazarlama ve tescilli menşe adı kullanım süreçleri; Denizli Ticaret Odası koordinatörlüğünde kurulan denetim komisyonu tarafından denetlenmektedir. Bu komisyon; Denizli Madenciler ve Mermerciler Derneği ile Maden Mühendisleri Odası iş birliğiyle oluşturulmuştur. Denetim birimi, yeterli personel, teknik donanım ve idari kapasiteye sahip olacak şekilde yapılandırılmıştır. Denetim faaliyetleri yılda en az bir kez düzenli olarak gerçekleştirilmektedir. Ayrıca şikâyet ya da ihtiyaç halinde her zaman denetim yapılabilmektedir. Bu yapı, tarafsızlık ve nesnellik ilkelerine uygun olarak organize edilmiştir.