Hekimhan cevizi, Türkiye’nin Malatya iline bağlı Hekimhan ilçesinde yetişen, Juglans regia L. türüne ait bir ceviz çeşididir. İnce kabuklu yapısı (1,00-1,50 mm), %50-60 oranında yüksek iç randımanı, açık esmer kabuk rengi ve beyaz ile açık sarı tonlardaki iç rengiyle karakterizedir. Meyveleri yuvarlak, ekstra irilik sınıfında olup ortalama 10-15 gram ağırlığındadır. Kurutulmuş meyvelerinde protein oranı %11-18, yağ oranı %60-70, kül oranı %1,5-2 ve nem oranı %2,5-5 arasında değişir. Hekimhan ilçesinin karasal iklimi ve organik madde açısından zengin, iyi drene olan toprakları, bu cevizin yetişmesi için uygun koşulları sağlar. Ağaçlar protogyny çiçeklenme özelliği gösterir ve hasat genellikle Eylül ortasından Ekim sonuna kadar sürer. 

Sistematik Sınıflandırma

Hekimhan cevizi, Dicotiledoneae sınıfının Juglandes takımı, Juglandaceae familyası, Juglans cinsi içerisinde yer alır. Anadolu cevizi olarak da bilinen Juglans regia L. türüne aittir. Hekimhan ilçesinin doğal florasında bulunan ceviz ağaçlarının yaşı yer yer 400 yılı bulabilmekte, bu ağaçlar tek bir genotipe dayanmamakta, tohumdan yetişmiş ve genel özellikleri bakımından birbirine benzeyen birçok tipi kapsamaktadır.

Fiziksel Özellikler

Hekimhan cevizi meyveleri, ince kabuklu yapısı ile karakterizedir. Kabuk kalınlığı 1,00 ila 1,50 milimetre arasında değişmektedir. Kabuk rengi açık esmer tonlardadır. Kabuk pürüzlülüğü orta düzeydedir ve meyveler kabuktan kolayca ayrılma özelliğine sahiptir. Meyve şekli yuvarlak olup irilik sınıflandırmasında ekstra sınıf olarak tanımlanır.

Meyve ağırlığı ortalama 10 ila 15 gram arasında değişirken, iç meyve ağırlığı 6 ila 9 gramdır. İç randıman oranı %50-60 düzeyindedir. İç ceviz rengi beyaz veya açık sarı tonlarındadır.

Kimyasal Özellikler

Kurutulmuş Hekimhan cevizi meyvelerinde yapılan analizler, kimyasal bileşimde belirli ortalama değerleri ortaya koymuştur:

• Protein oranı (Nx5,3): %11-18
• Yağ oranı: %60-70
• Kül oranı: %1,5-2
• Nem oranı: %2,5-5

Bu veriler, cevizin hasadından sonra iç nem oranı %8’in altına düşene kadar kurutulmuş örneklerden elde edilmiştir. Kurutma işlemi, iç bölmeleri ayıran zarın kurumasına kadar sürdürülür.

Bitkisel Özellikler

Hekimhan cevizi, kazık kök yapısına sahip olup protogyny (dişi çiçekler önce açan) çiçeklenme özelliği gösterir. Çiçeklenme dönemi, 20 Mart ile 20 Nisan tarihleri arasına denk gelir. Meyve olgunlaşması ve hasadı ise ekim ayı içinde gerçekleşir. Ağaçların gelişimi orta kuvvetli, yaprak dökümü ise kasım ve aralık ayları arasında olur.

Üretim Yöntemi

Hekimhan ilçesi, iklimi ve toprak özellikleri bakımından ceviz yetiştiriciliği için elverişli koşullara sahiptir. Bu çevresel faktörlere uyum sağlayarak bölgede doğal bir ceviz popülasyonu oluşmuştur. Söz konusu iklimsel ve topraksal şartlar, Hekimhan cevizine diğer ceviz çeşitlerinden ayrılan bazı özellikler kazandırmaktadır. Bu özellikler arasında ince kabuk yapısı (1,5 mm’ye kadar), %50-60 oranında yüksek iç randıman, açık renkli iç meyve ve %60-70 arasında değişen yağ oranı sayılabilir.

Bölgede karasal iklim hakimdir. Ancak Ağustos sonu ile Eylül döneminde, ceviz meyvesinin iç olgunlaşma sürecinde aşırı sıcaklıkların görülmemesi, kalite unsurlarının şekillenmesinde etkili olmaktadır. Kış aylarında ağaçlar -20 °C ila -25 °C sıcaklıklara kadar dayanabilmektedir. Buna karşın, meyve büyümesi ve hasat dönemi gibi kritik dönemlerde aşırı sıcaklıklar bitkiyi olumsuz etkileyebilir. Bu dönemde yüksek sıcaklıklar, meyve içlerinin kararmasına yol açabilir. Özellikle çiçeklenme döneminde görülen aşırı sıcaklıklar, bitkide stres oluşmasına ve dişi çiçeklerde şekil bozukluklarına sebep olmaktadır. Çok düşük veya çok yüksek sıcaklıklar, Hekimhan cevizi yetiştiriciliğinde risk oluşturmaktadır. Kış dinlenme ihtiyacı ise yaklaşık 1200 ila 1500 saat olarak belirtilmektedir.

Toprak isteği bakımından Hekimhan cevizi, Anadolu’nun diğer ceviz çeşitleriyle benzer tercihlere sahiptir. Derin yapılı, iyi drenajlı, tınlı, siltli ya da kumlu-tınlı karakterde ve organik maddece zengin topraklarda iyi gelişme gösterir. Uygun toprak pH aralığı ise 5,5 ile 7,5 arasında olmalıdır.

Hekimhan ilçesinde üretim, doğal olarak oluşan ceviz popülasyonunun yanında, yerel olarak üstün özellikler gösteren ağaçlardan elde edilen üretim materyalinin, ceviz çöğürleri üzerine aşılanması yoluyla sürdürülmektedir. İlçe merkezi ve köylerde ceviz bahçeleri, sulama suyu sorunu bulunmayan, 1100 ila 1800 metre rakıma sahip arazilerde tesis edilir. Dikim sırasında en az 8×10 metre veya 10×10 metre mesafe bırakılması ve tozlayıcı çeşitlerin kullanılması önerilmektedir.

Fidan dikimi, sonbaharda yaprak dökümünün başlamasından, ilkbaharda su yürüyene kadar geçen dönemde yapılabilir. Bununla birlikte, çoğu zaman ilkbaharda dikim tercih edilmektedir. Ağaçların şekillendirilmesinde doruk dallı terbiye sistemi uygulanır. Bu yöntemde, ağaç düzgün, yüksek bir gövdeye sahip olacak şekilde yetiştirilir ve sarmal biçimde yerleştirilen, aralarında 25 ila 50 cm mesafe bulunan 4-5 ana daldan oluşan bir iskelet yapı oluşturulur.

Hasat, meyveyi içte bölen zarın kahverengi renge dönmeye başladığı dönemde yapılmalı ve geciktirilmemelidir. Hasat zamanı köyler arasında farklılık göstermekle birlikte yaklaşık 15 Eylül’den başlayarak Ekim sonuna kadar sürebilmektedir. Pratik olarak meyvenin yeşil dış kabuğunun çatlaması ve meyvenin %80 oranında sarsmayla ağaçtan düşürülebilmesi hasat için uygun zaman olarak kabul edilir. Hasattan sonra meyveler, zaman kaybetmeden elle veya mekanik yöntemlerle dış kabuklarından ayrılır ve sergi yerlerinde kurutulmaya bırakılır. Kabuklu cevizler, nem oranı %8 düzeyine ulaştığında kurutma işlemi tamamlanmış sayılır.

Hasat ve Kurutma

Hekimhan cevizi hasadı, iç zarın kahverengiye dönüşmeye başladığı dönemde gerçekleştirilir. Hasat zamanı, köyler arasında değişmekle birlikte yaklaşık olarak 15 Eylül’de başlayıp ekim ayı sonuna kadar sürebilmektedir. Meyvenin yeşil kabuğunun çatlaması ve sarsmayla meyvenin %80’inin düşürülebilmesi, pratik olarak uygun hasat zamanını gösterir.

Hasat edilen cevizler, gecikmeden yeşil kabuklarından ayrılır ve sergi yerlerinde kurutulur. Kurutma işlemi, kabuklu cevizin nem oranı %8 düzeyine inene kadar sürdürülür.

Denetim Mekanizması

Hekimhan Cevizi’nin tescil belgesinde belirtilen üretim alanına, yetiştiricilik yöntemine ve ürün özelliklerine uygunluğunu kontrol etmek üzere bir denetim mercii oluşturulmuştur. Bu merci; Kayısı Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Malatya Tarım ve Orman İl Müdürlüğü ile Hekimhan Tarım ve Orman İlçe Müdürlüğü’nün en az birer uzman personelinden oluşur.

Denetim rutin olarak yılda bir kez yapılır. Gerek görüldüğü hallerde veya şikâyet durumlarında ise denetim her zaman gerçekleştirilebilir. Denetim mercii, kamu veya özel kuruluşlardan, buralarda görevli uzman gerçek veya tüzel kişilerden destek alabilir veya hizmet satın alabilir. Ayrıca denetim mercii, ürünle ilgili hakların korunması hususunda hukuki süreçleri yürütme yetkisine sahiptir.