Kadirli turpu, Osmaniye ilinin Kadirli, Sumbas ve Merkez ilçelerinde yetiştirilen, menşe adıyla tescillenmiş yerel bir turp çeşididir. Parlak kırmızı kabuklu ve beyaz etli olan bu turp, yuvarlak formda olup ortalama 150–200 gram ağırlığındadır. Hafif acımsı tadı ve gevrek yapısıyla ayırt edilir. Yetiştiği bölgenin tınlı, alkali ve potasyumca zengin toprakları ile iklimsel koşulları (çimlenme dönemi 20–25 °C, yetişme dönemi 14–16 °C) ürünün şekil, tat ve aroma özelliklerini belirleyici niteliktedir.
İklim ve Toprak Özellikleri
Kadirli turpunun yetiştirildiği bölge, iklimsel ve toprak özellikleri açısından belirli niteliklere sahiptir. Çimlenme dönemi sıcaklık aralığı 20–25 °C, yetişme dönemi sıcaklığı ise 14–16 °C arasında değişmektedir. Turpun yetiştirildiği topraklar, hafif alkali pH değerine ve yüksek potasyum içeriğine sahiptir. Toprak yapısı genel olarak tınlı, organik madde yönünden zengin ve alkali karakterlidir. Bu özellikler, ürünün şekil bütünlüğü, tat ve aroma profili üzerinde belirleyici etkiye sahiptir.
Morfolojik ve Kimyasal Özellikler
Kadirli turpu, ortalama 150–200 gram ağırlığında, yuvarlak formlu, dış kabuğu parlak kırmızı renkte, iç kısmı ise beyazdır. Tat ve aroma bakımından hafif acılık barındıran turp, bu özelliğiyle tüketim sırasında belirgin ancak rahatsız etmeyen bir lezzet sunar. Yüksek sertlik değeri (10±0,5 N) sayesinde gevrek yapıdadır. Kuru madde oranı %3,8±0,5, pH değeri ise yaklaşık 4,42±0,3’tür. Bu orta seviye asidite, ürünün duyusal niteliklerinin algılanmasını destekler.
Kadirli Turpunun Temel Özellikleri
- Boy: 70±5 mm
- Çap: 61±4 mm
- Tane ağırlığı: 175±25 g
- Sertlik: 10±0,5 N
- Kuru madde oranı: %3,8±0,5
- pH: 4,42±0,3
Üretim Metodu
Tohum ekimi, elle, mekanik ya da pnömatik mibzerle gerçekleştirilir. Toprak hazırlığı, dipkazan ve pulluk ile sürüm yapılarak, ardından diskaro çekilerek tamamlanır. Ekim sırasında taban gübresi olarak dekara 20 kg 15-15-15 veya 20-20-20 gübresi verilir. Üst gübreleme ise 15–20 kg amonyum sülfat ile yapılır ve bu işlem 2–3 kez tekrarlanabilir. Yapraktan uygulanan gübreler de gelişimi destekleyici şekilde kullanılır.
Kadirli turpunun ekimi ağustos ile ekim ayları arasında gerçekleştirilir. Ekim normu mibzerle ekimde 13 cm x 12–13 cm olup dekara 500–700 gram, serpme yöntemde ise 800–1500 gram tohum yeterlidir.
Sulama, tohumun çimlenmesi ve çıkışı için iki defa yağmurlama yöntemiyle yapılır. İklim koşullarına bağlı olarak sezon boyunca 3–5 defa daha salma veya yağmurlama sulama yapılabilir. Zirai mücadele, toprak ilaçlaması şeklinde gerçekleştirilmekte olup belirgin bir hastalık ya da zararlı kaydı bulunmamaktadır.
Tohum Üretimi
Turp, lahanagiller (Brassicaceae) familyasına ait bir bitki türü olarak erselik çiçek yapısına sahiptir; ancak yabancı tozlanma baskındır. Bu durumun nedeni; çiçeklenmenin kademeli seyretmesi, erkek organ boylarındaki farklılıklar, dişi organların öncelikli döllenme kabiliyeti (protojeni) ve kendiyle uyuşmazlıktır. Bu nedenlerle, tohum üretiminde saflık ve kaliteyi korumak için izolasyon mesafelerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Hasat, İşleme ve Pazarlama
Kadirli turpunun hasadı kasım-mart ayları arasında yapılır. Turplar, olgunluk seviyesine ulaştığında, koflaşma veya odunlaşma başlamadan önce elle sökülerek hasat edilir. Kök uçları ve yaprakları kesildikten sonra toplanır. Verim, arazi ve bakım koşullarına göre dekara 3–5 ton arasında değişmektedir.
İşleme sürecinde ilk aşama, ürünün yıkanmasıdır. Hasat sabah saatlerinde yapılmakta, ürün aynı gün içinde çamurdan arındırılmaktadır. Yıkama işlemi iki şekilde yürütülmektedir: Birincisi, üretici-tüccarların işleme tesislerinde su dolu havuzlarda tazyikli su ile; ikincisi, Savrun Çayı üzerindeki bentlerle oluşturulan doğal havuzlarda, yine tazyikli su kullanılarak yapılır.
Ambalajlama ve paketleme de iki farklı sistemle yürütülür. İşleme tesislerinde, yıkanan turplar iriliklerine göre sınıflandırılır, elevatör bantlarla taşınarak düzeneklerde ambalajlanır. Savrun Çayı üzerindeki havuzlarda ise manuel olarak yapılır. Ambalaj materyali olarak saydam polietilen (PE) torbalar kullanılır. Bu torbalara 20 kg ürün konur ve içine bir miktar su ilave edilerek dayanıklılık artırılır.
Taşıma ve Dağıtım
Taşıma iki aşamalı bir süreçtir. İlk aşamada ürün, üretim yerlerinden işleme tesislerine römorklarla dökme olarak taşınır. İkinci aşamada ise yıkanan ve ambalajlanan ürün kamyonlarla yurt içindeki tüketim noktalarına gönderilir.
Denetim Mekanizması
Kadirli turpunun coğrafi işaret kapsamında üretimi ve ticarileştirilmesi, Kadirli Ticaret Borsası koordinasyonunda yürütülen bir denetim süreci ile izlenmektedir. Denetim mercii; Kadirli Ticaret Borsası, Kadirli İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Kadirli Ziraat Odası ve Kadirli Ticaret ve Sanayi Odasından birer temsilciden oluşur. Bu heyet, yılda en az bir kez üretim döneminde, gerekli hâllerde ve şikâyet üzerine denetim gerçekleştirir.
Denetimler şu başlıklarda yapılır:
- Tohum elde etme sürecinin uygunluğu,
- Ekim zamanının uygunluğu,
- Ekim sıklığının uygunluğu.
Gerektiğinde kamu ya da özel sektör uzmanlarından destek alınabilir veya denetim hizmeti satın alınabilir. Coğrafi işaretten doğan hakların korunmasına yönelik hukuki süreçler tescil ettiren kurum tarafından yürütülür.
