Kemaliye dutu / Eğin dutu, Türkiye'nin Erzincan ilinin Kemaliye ilçesi ile özdeşleşmiş, Morus alba L. türüne ait, beyaz renkli ve çekirdeksiz yapısıyla öne çıkan bir dut çeşididir. Hasat dönemi haziran ayında başlar ve yaklaşık üç ay sürer. 

Bitkisel Genetik Özellikler

Kemaliye dutu / Eğin dutu, çekirdeksiz yapısıyla dikkat çeken ve genellikle beyaz renkte meyve veren bir dut türüdür. Çoğunlukla vejetatif çoğaltım yöntemleriyle üretimi yapılan bu tür, birbirine benzer fenotip ve genotiplere sahip birçok ağaç popülasyonundan oluşur. İlçede uzun yıllardır sürdürülen dut yetiştiriciliği, ürünün yerel kültürel kimliğiyle de bütünleşmiş durumdadır. Ağaçların çoğaltılmasında, beyaz dut çekirdeklerinden elde edilen çöğürler üzerine, Kemaliye dutundan alınan aşı kalemleri kullanılır. Kalem aşıları, sürgün göz aşısı ve durgun göz aşısı gibi farklı vejetatif yöntemlerle fidan üretimi sağlanmaktadır. Ayrıca çelikle, daldırmayla ve doku kültürü ile üretim de mümkündür.

Ekolojik Koşullar ve Yetişme Ortamı

Kemaliye ilçesi, killi-tınlı toprak yapısı, farklı rakımlarda yer alan bahçeleri ve karasal iklim özellikleri ile dut yetiştiriciliği için uygun koşullar sunar. Gece ve gündüz arasındaki belirgin sıcaklık farkı, ürünün tat gelişimini ve kimyasal bileşimini etkileyen önemli bir çevresel faktördür. Bu fark, meyvede suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) oranı ve kurutma randımanını artırarak ürünü ticari açıdan verimli hale getirmektedir.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Kemaliye dutu / Eğin dutu, hasat döneminde meyve ağırlığı 0,4-3,5 gram, meyve eni 8-19 mm, boyu 12-32 mm ve sap uzunluğu 4,5-15 mm arasında değişen ölçülere sahiptir. Yaş meyve formunda beyaz renkte, kurutulmuş formda ise beyaz-sarıdan kahverengi-sarıya değişen tonlarda görsel özellikler sergiler. SÇKM değeri en az %17, şıra randımanı en az %59 ve kurutma randımanı ise en az %25’tir. Ürün, hasat sonrası kısa raf ömrü nedeniyle genellikle yaş ya da kurutulmuş olarak piyasaya sunulur.

Yetiştiricilik ve Tarımsal Uygulamalar

Kemaliye dutu / Eğin dutu genellikle bahçelerde sınır ağacı ya da tekil ağaçlar şeklinde yetiştirilir. Kapama bahçelerde ise 8x8 m, 9x9 m veya 10x10 m dikim aralıkları önerilir. Fidan dikimi sonbahar yaprak dökümünden itibaren, ilkbaharda ise su yürümesine kadar olan dönemde gerçekleştirilir. Sulama, geleneksel olarak salma yöntemiyle yapılmakta olup modern sulama yöntemlerinden damla ve mini yağmurlama sistemleri de önerilmektedir. Salma sulamada dikkat edilmesi gereken hususlardan biri, kök boğazına su temasının engellenmesidir.

Toprak işleme işlemleri ilkbahar ve sonbaharda, kök sistemine zarar vermeyecek şekilde yapılmalıdır. Gübrelemede yanmış hayvan gübresi tercih edilir. Budama işlemleri ise şekil budaması, verim budaması ve gençleştirme budaması olmak üzere ağaç gelişim evresine göre uygulanır. Budamalar, ağaç dinlenme döneminde gerçekleştirilir ve kesim yüzeyleri aşı macunu ile kapatılır. Yabancı ot mücadelesi ve zararlılara karşı zirai mücadele ise yürürlükteki mevzuatlara uygun şekilde gerçekleştirilir.

Hasat, Kurutma ve Muhafaza

Kemaliye dutu / Eğin dutunun hasadı, Haziran ayının ilk haftasında başlar ve yaklaşık üç ay sürer. Kurutmalık meyveler genellikle 21 Haziran'dan sonraki dönemde toplanır. Hasat işlemi elle toplama, ağaçların silkelenmesi ve filelerle düşen meyvelerin toplanması şeklinde farklı yöntemlerle yapılmaktadır. Kurutma işlemi, meyvelerin sergilere serilerek güneş altında kurutulması şeklinde gerçekleştirilir. Kurutulmuş meyveler daha sonra yabancı maddelerden arındırılarak ambalajlanır.

Yaş meyveler kısa raf ömrüne sahip olduklarından dolayı kuru, serin ve kokusuz ortamlarda kısa süreli muhafaza edilir. Kurutulmuş ürün ise oda sıcaklığında veya buzdolabı koşullarında, gıda mevzuatına uygun ambalajlarda ve etiket bilgileriyle tüketiciye sunulur.

Denetim Mekanizması

Kemaliye Dutu / Eğin Dutunun üretim ve pazarlanma süreçleri, Kemaliye Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan ve en az üç kişiden oluşan bir denetim mercii tarafından denetlenmektedir. Bu merci; Kemaliye Belediyesi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu, Kemaliye Esnaf ve Sanatkârlar Odası ve Kemaliye İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü temsilcilerinden oluşur. Denetimler yılda en az bir defa yapılır ve gerektiğinde şikâyet üzerine ek denetimler düzenlenebilir. Denetim süreci kapsamında, üretimin coğrafi işarete ve tescil belgesine uygunluğu, üretim metoduna sadakat ve etiketleme esasları değerlendirilir. Tespit edilen uygunsuzluklar ilgili kişi ya da kurumlara bildirilir. Denetim raporları her yıl Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulmak üzere düzenlenir.