Malatya dalbastı kirazı, Türkiye’nin Malatya iline özgü, menşe adıyla coğrafi işaret tesciline sahip bir kiraz çeşididir. Prunus cinsine ve Cerasus alt cinsine ait olan bu kiraz, Bigarreau grubu içinde yer alır ve iri, kalp şeklindeki meyveleriyle dikkat çeker. Olgunlaştığında kırmızıdan siyaha dönen koyu bir renk alan meyveleri, 8-10 gram ağırlığında olup sulu bir lezzete sahiptir. Geç çiçeklenen bu çeşidin üretimi, çoğaltma işlemlerinde genetik özelliklerin korunabilmesi için aşı yöntemleriyle yapılır. 

Morfolojik ve Pomolojik Özellikleri

Malatya dalbastı kirazı, Bigarreau grubu kiraz çeşitleri arasında yer alır. Ağaçları morfolojik olarak kuvvetli gelişme eğilimi gösterir, yaygın dallı ve dik büyüme formuna sahiptir. Bu ağaçlar yaklaşık 40-50 yıl boyunca kaliteli ve düzenli ürün verme potansiyeline sahiptir.

Çiçeklenme dönemi geç olup, bu özelliği sayesinde bazı iklim risklerinden korunmaktadır. Ancak Malatya dalbastı kirazı, kendi çiçek tozlarıyla döllenemediğinden meyve bağlayabilmesi için mutlaka başka bir tozlayıcı çeşide ihtiyaç duyar. Bu amaçla Starks Gold, Bing ve Lambert çeşitleri en uygun tozlayıcılar olarak belirtilmektedir. Meyveler iri, geniş ve kalp şeklindedir. Olgunlaştıklarında kırmızıdan siyaha doğru değişen koyu bir renk alırlar. Meyve eti sulu ve belirgin bir lezzete sahiptir.

Meyvenin fiziksel özellikleri detaylı olarak aşağıdaki gibidir:

• Meyve ağırlığı: 8-10 gram
• Meyve eni: 24-29 mm
• Meyve sap uzunluğu: 50-52 mm
• Çekirdek ağırlığı: 0,4-0,5 gram

Olgun meyvelerden elde edilen meyve suyunun kimyasal bileşimi ise şu şekildedir:

• Suda Çözünür Kuru Madde (SÇKM) oranı: %15-18
• Asitlik oranı: %0,70-0,90
• pH değeri: 3,5-3,8

Yetiştirilme Koşulları ve Coğrafi Faktörler

Malatya dalbastı kirazı, genellikle dağlık yapıya sahip bölgelerde yetiştirilir. Bu bölgelerde aşırı sıcaklık değerlerinin görülmemesi ve serin iklim koşullarının varlığı, kaliteyi düşüren ikiz meyve oluşumunu engeller. Ayrıca bölge, kirazın soğuklama ihtiyacını karşılayacak iklim koşullarına sahiptir, bu nedenle meyve bağlama problemi yaşanmaz.

Yetiştiği bölgenin toprak yapısı genellikle killi-tınlı karakterdedir ve iyi su tutma kapasitesiyle kiraz yetiştiriciliğine uygundur.

Üretim Metodu

Bahçe Tesisi ve Çoğaltma

Malatya dalbastı kirazının tür özelliklerinin korunabilmesi için üretiminde vejetatif çoğaltma yöntemleri tercih edilir. Tohumla çoğaltma, tür özelliklerinde açılmalara neden olduğu için kullanılmaz. En uygun çoğaltma yöntemi aşı ile gerçekleştirilmektedir. Aşı işlemleri Ağustos ayı sonunda durgun T göz aşısı ya da ilkbahar başlangıcında kalem aşıları şeklinde yapılır.

Anaç olarak aşağıdaki türler kullanılabilir:

• Tohum anaçları: Kuşkirazı (Prunus avium), Mahlep (Prunus mahalep L.)
• Klon anaçları: SL64, Colt, Maxma 14, Gisel A5, Gisel A6

Bahçe kurulurken tozlayıcı çeşitlere en az 1/9 oranında yer verilmesi zorunludur. Dikim aralıkları aşağıdaki şekilde önerilir:

• Klasik yetiştiricilikte: 7 x 6 m, 7 x 7 m, 8 x 7 m veya 8 x 8 m
• Bodur yetiştiricilikte: 2,5 x 5 m veya 3 x 5 m

Fidan dikimi, sonbaharda yaprak dökümünden itibaren veya ilkbaharda su yürüyene kadar olan dönemde yapılır. Dikim öncesinde fidanlarda budama yapılır ve fidanlar aşı parselinden söküldükleri derinlikte dikilir. Dikim sonrası can suyu verilmesi zorunludur.

Yıllık Bakım İşleri

Budama:

Malatya dalbastı kirazı, dik taç oluşturan bir ağaç türüdür. Üretimde merkezi lider sistemi tercih edilir. Bu sistemde taç kısmı katlar halinde oluşturularak, ağaçların çam ağacına benzer bir form kazanması sağlanır.

Toprak İşleme:

Bahçelerde toprak havalandırılması, yağış ve sulama suyundan maksimum yararlanma ve yabancı ot kontrolü için ilkbahar ve sonbaharda toprak işleme yapılır. Kök sistemine zarar vermemek amacıyla işleme derinliği sınırlıdır. Eğimi fazla olmayan arazilerde diskli tırmık kullanılabilir.

Sulama:

Malatya dalbastı kirazı için damla sulama ve mini yağmurlama sulama yöntemleri en uygun sulama teknikleridir. Salma sulama yapılacaksa, suyun doğrudan kök boğazına temas etmemesine dikkat edilir. Sulama sıklığı, iklim koşulları ve yağış miktarına göre belirlenir.

Gübreleme:

Gübreleme işlemleri toprak ve yaprak analizine dayalı olarak gerçekleştirilir. Sonbaharda fosfor ve potas içeren gübreler, ilkbaharda ise azotlu gübreler uygulanır.

Hasat:

Hasat dönemi, meyvelerin koyu kırmızı renk aldığı ve ortalama 8-10 gram ağırlığa ulaştığı Haziran ayı ortalarına denk gelir. Hasat işlemi günün erken saatlerinde gerçekleştirilir ve meyveler saplarıyla birlikte toplanır. Hasat sırasında ağaçlardaki bir sonraki yılın meyve gözlerinin zarar görmemesi önemlidir. Toplanan meyveler gölge ve serin ortamlarda muhafaza edilir.

Zirai Mücadele

Malatya dalbastı kirazında görülen başlıca hastalık ve zararlılar şunlardır:

• Kök boğazı çürüklüğü
• Bakteriyel kanser
• Kiraz sineği
• Kiraz sülüğü
• Haziran böceği
• Yaprak delen hastalığı

Bu hastalık ve zararlılarla mücadele, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca yayımlanan teknik talimatlara uygun şekilde yürütülmektedir.

Denetim

Malatya dalbastı kirazının teknik özelliklerinin korunması ve coğrafi işaret standartlarına uygun üretiminin sağlanması amacıyla denetimler, Fırat Kalkınma Ajansı koordinasyonunda yürütülür. Denetim Komisyonu; Malatya Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Yeşilyurt Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ve Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü teknik personelinden en az üç kişiden oluşur.

Denetimler yılda iki kez rutin olarak gerçekleştirilir. Ayrıca şikâyetler veya gerekli görülen durumlarda denetim sıklığı artırılabilir. Komisyon, bahçe ve üretici seçiminden, üretim alanlarının uygunluk kontrolüne, meyvenin bitkisel, fiziksel ve kimyasal özelliklerinin incelenmesine kadar çeşitli görevleri yürütür. Gerekli analizler kurumların kendi teknik altyapıları kullanılarak yapılır.

Denetim Komisyonu; kamu kurumlarından veya özel kurumlardan uzman kişi veya kuruluşlara yetki verebilir, denetim raporlarını inceleyebilir, firmaların başvuruları hakkında karar verebilir ve üretim süreçlerine ilişkin idari veya hukuki işlemleri yürütme yetkisine sahiptir.