Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Gayriresmi Zirvesi, 21 Mayıs 2025 tarihinde Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de düzenlenen diplomatik bir zirvedir. Zirve, TDT tarihinde ilk kez, bir gözlemci ülke olan Macaristan’ın ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir.

^{Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Gayriresmi Zirvesi, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

Zirvenin Genel Çerçevesi ve Katılımcılar

Türk Devletleri Teşkilatı’nın 2025 yılı gayriresmî zirvesi, 21 Mayıs 2025 tarihinde Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de gerçekleştirilmiştir. Zirveye, TDT’ye gözlemci statüsüyle dâhil olan Macaristan ev sahipliği yapmıştır. Bu zirve, teşkilat tarihinde ilk kez bir gözlemci ülkenin ev sahipliğinde düzenlenen zirve olma özelliği taşımaktadır.

Zirvenin ev sahipliğini Macaristan Başbakanı Viktor Orbán üstlenmiştir. Zirveye Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ve Türk Devletleri Teşkilatı Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüraliyev katılmıştır.

Toplantı “Doğu ile Batı’nın Buluşma Noktası” temasıyla organize edilmiştir. Bu tema, zirvenin düzenlendiği coğrafi konumun ve Macaristan’ın Avrupa ile Türk dünyası arasında oynadığı köprü rolünün altını çizmektedir. Zirve öncesinde liderler, Varkert Bazar'da düzenlenen resmi karşılama törenine katılmıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan, burada Macaristan Başbakanı Orbán tarafından karşılanmıştır. Erdoğan, zirve kapsamındaki ikili temasları çerçevesinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ve Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev ile de görüşmeler gerçekleştirmiştir.

Zirveye katılmak üzere Cumhurbaşkanı Erdoğan, 21 Mayıs 2025 tarihinde özel uçak “TUR” ile Budapeşte’ye ulaşmıştır. Erdoğan’ı Budapeşte’de Macaristan İnşaat ve Ulaştırma Bakanı Janos Lazar, Protokol Genel Müdürü Anett Varga, Macaristan'ın Ankara Büyükelçisi Viktor Matis, Türkiye'nin Budapeşte Büyükelçisi Gülşen Karanis Ekşioğlu ile büyükelçilik personeli karşılamıştır. Erdoğan’a eşi Emine Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ve Cumhurbaşkanı Dış Politika ve Güvenlik Başdanışmanı Akif Çağatay Kılıç eşlik etmiştir.

^{Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Gayriresmi Zirvesi'ne katılan liderler, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

TDT’nin Budapeşte Gayriresmî Zirvesi, Devlet Başkanları Konseyi toplantısına ek olarak, Dışişleri Bakanları Konseyi (DBK) toplantısını da içermiştir. 21 Mayıs 2025 günü düzenlenen bu toplantıya Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Péter Szijjártó ev sahipliği yapmıştır. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye ve Özbekistan’ın dışişleri bakanları ile TDT Genel Sekreteri Ömüraliyev de toplantıya iştirak etmiştir.

Zirve oturumları sırasında liderlerin konuşmalarına ek olarak bir ödül töreni de düzenlenmiştir. Nobel Kimya Ödülü sahibi Prof. Dr. Aziz Sancar’a, “Türk Dünyasının Birliğine Katkı”ları dolayısıyla Türk Devletleri Teşkilatı tarafından “Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü” takdim edilmiştir. Ödül, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov tarafından sunulmuş; törende Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Macaristan Başbakanı Orbán da hazır bulunmuştur.

Zirve programı kapsamında, Budapeşte’deki Macar Devlet Operası’nda, Devlet ve Hükûmet Başkanları onuruna bir kültürel etkinlik de düzenlenmiştir.Zirve sonunda, ev sahibi ülkenin Başbakanı Orbán ile TDT Genel Sekreteri Ömüraliyev, ortak bir basın toplantısı gerçekleştirmiştir.

Dışişleri Bakanları Konseyi Toplantısı

Türk Devletleri Teşkilatı’nın Budapeşte'de düzenlediği Gayriresmî Zirve kapsamında, Dışişleri Bakanları Konseyi (DBK) Toplantısı 21 Mayıs 2025 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Toplantıya Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Péter Szijjártó başkanlık etmiştir. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov, Kazakistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Murat Nurtleu, Kırgızistan Dışişleri Bakanı Ceenbek Kulubayev, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Özbekistan Dışişleri Bakanı Bahtiyor Saidov ile TDT Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüraliyev toplantıya katılmıştır.

_{Budapeşte’de düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Dışişleri Bakanları Gayriresmi Toplantısı, 21 Mayıs 2025 - Anadolu Ajansı}

Toplantıda, “Doğu ile Batı’nın Buluşma Noktası” teması çerçevesinde Devlet Başkanları Konseyi’nde ele alınacak gündem maddeleri üzerine istişareler gerçekleştirilmiştir. Genel Sekreter Ömüraliyev, Bişkek Zirvesi’nden itibaren yürütülen teşkilat faaliyetleri hakkında bilgi vermiş, Budapeşte zirvesinde görüşülmek üzere hazırlanan belge ve önerileri sunmuştur.

Dışişleri Bakanları, ulaştırma, enerji, dijitalleşme, ticaret, eğitim ve kültürel miras alanlarında mevcut ve planlanan çok taraflı iş birliklerine ilişkin değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Bu çerçevede Budapeşte’deki TDT Temsilcilik Ofisi’nin faaliyetleri de gündeme gelmiştir. Ofisin görev alanları ve bölgesel iletişim kapasitesine atıfta bulunularak işlevselliğinin artırılması hususunda görüş bildirilmiştir.

Toplantı kapsamında iki belge onaylanmıştır. Bunlardan ilki, “Macaristan’da kain Türk Devletleri Teşkilatı Temsilcilik Ofisi İcra Direktörünün Atanmasına İlişkin Karar” başlığını taşımaktadır. İkinci belge ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne (KKTC) Türk Akademisi nezdinde gözlemci statüsü verilmesine ilişkin karardır.

Toplantı ayrıca, TDT çerçevesinde sürdürülen ortak projelerin durumu hakkında geri bildirimlerin paylaşılması, teşkilatın mali ve yönetsel kapasitesinin geliştirilmesine yönelik önerilerin sunulması ve gelecek dönem faaliyet takviminin ön değerlendirmesi için platform işlevi görmüştür. Bu çerçevede, önerilen belge ve gündemler Devlet Başkanları Konseyi toplantısına aktarılmıştır.

Macaristan Başbakanı Viktor Orbán’ın Açılış Konuşması

Türk Devletleri Teşkilatı Gayriresmi Zirvesi’nin açılışı, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán tarafından yapılmıştır. Konuşmasında, Budapeşte isminin kökenine değinerek “Buda”nın büyük bir Türk hükümdarının kardeşinin ismi olduğunu belirtmiş ve bu etimolojinin Macaristan ile Türk devletleri arasındaki tarihi, kültürel ve ruhani bağlara işaret ettiğini ifade etmiştir.

^{Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Gayriresmi Zirvesi, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

Orbán, Macaristan’ın 2018 yılında TDT’ye gözlemci üye olduğunu hatırlatmış ve geçen süre zarfında teşkilat ile ilişkilerin geliştiğini belirtmiştir. Türkiye’nin ev sahipliğinde gerçekleşen İstanbul barış müzakerelerine atıfta bulunarak, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a doğrudan Rusya-Ukrayna görüşmelerinin gerçekleştirilmesine sağladığı katkılar nedeniyle teşekkür etmiştir.

Başbakan Orbán, TDT üyesi ülkelerle olan ticaret hacminin 30 milyar dolardan 45 milyar dolara çıktığını, bu işbirliğinin Macaristan açısından stratejik önem taşıdığını belirtmiştir. Avrupa Birliği içinde yaşanan ekonomik durgunluğa ve enerji krizine değinerek, Türk dünyası ile geliştirilen ilişkilerin bu çerçevede önem kazandığını ifade etmiştir.

Ayrıca Orbán, TürkAkım Doğalgaz Boru Hattı projesine verilen desteği vurgulamış ve bu hattın Macaristan’ın enerji ihtiyacını karşılamadaki rolüne dikkat çekmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’a projeye verdiği destek nedeniyle teşekkür etmiş, Azerbaycan’dan yapılan doğalgaz sevkiyatlarının da Macaristan için yeni bir kaynak oluşturduğunu ifade etmiştir.

Zirve Gündemi ve Stratejik Temalar

Zirvenin ana teması, “Doğu ile Batı’nın Buluşma Noktası” olarak belirlenmiştir. Zirve kapsamında, üye ülkeler arasında çeşitli alanlardaki işbirliklerinin derinleştirilmesi, kurumsal kapasitenin geliştirilmesi ve ortak siyasi vizyonun güncellenmesi amacıyla görüşmeler gerçekleştirilmiştir.

Zirvede ele alınan başlıca gündem konuları arasında ulaşım altyapısı, enerji işbirliği, dijital entegrasyon, kültürel diplomasi, sekreterya bütçesi ve kurumsal temsil yapıları yer almıştır. Ayrıca üye ülkeler arasında bölgesel barış girişimlerine destek verilmesi, Türk dili ve kültürü etrafında ortak sembollerin oluşturulması, ekonomik yatırımların arttırılması ve teşkilat bünyesinde kurumsal koordinasyonun güçlendirilmesi gibi başlıklar da görüşülmüştür.

Zirvenin sonunda yayımlanması öngörülen Budapeşte Bildirisi üzerinde hazırlıklar yürütülmüştür. Bildirinin, TDT’nin uzun vadeli vizyonunu yansıtan bir çerçeve belgesi olması ve teşkilat içindeki ortak tutumları kamuoyuna açıklaması planlanmıştır.

Zirve boyunca ortak projelerin takvime bağlanması, ulaştırma koridorlarının dijitalleştirilmesi, kurumsal temsilciliklerin güçlendirilmesi ve kültürel işbirliği mekanizmalarının genişletilmesi yönünde öneriler gündeme gelmiştir. Bu çerçevede, ulaştırma altyapısı projelerinin lojistik merkezlere entegre edilmesi, enerji iletim hatlarının çeşitlendirilmesi ve dijital platformların kurulması yönündeki çalışmalar değerlendirilmiştir.

Devlet Başkanlarının Konuşmaları

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Konuşması

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, zirve açılışında yaptığı konuşmada, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán’a ev sahipliğinden ötürü teşekkür etmiş ve dönem başkanlığını yürüten Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov’a başarı dileklerini iletmiştir.

^{Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Gayriresmi Zirvesi'nde, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

Zirvenin ilk kez gözlemci bir ülkenin ev sahipliğinde düzenlenmiş olmasına değinerek, bu durumun Macaristan’a verilen önemin açık bir göstergesi olduğunu ifade etmiştir. Konuşmasında, Türk devletlerinin Doğu’nun bilgeliği ile Batı’nın dinamizmini birleştiren köklü bir mirasın taşıyıcıları olduğunu belirtmiştir.

Erdoğan, Gazze’deki insani durumla ilgili olarak modern zamanların en şiddetli felaketlerinden birinin yaşandığını ve sivil halkın adeta cehennemi yaşadığını ifade etmiştir. Kıbrıs, Karabağ, Bosna ve Gazze gibi örnekler üzerinden, sınırların ötesinde yaşanan trajedilere karşı duyarlılığın ve dayanışmanın gerekliliğine işaret etmiştir.

Kültürel alanda ortak sembollerin kurumsallaştırılması önerileri kapsamında, 21 Mart’ın Türk Devletleri Teşkilatı Nevruz Anma ve Kutlama Günü olarak ilan edilmesini memnuniyetle karşılayacaklarını açıklamıştır. Ayrıca, 15 Aralık gününün UNESCO 43. Genel Konferansı’nda Dünya Türk Dili Günü olarak ilan edilmesine yönelik çalışmaları desteklediklerini ve bu çalışmaların konferans tarihine kadar neticelenmesini temenni ettiklerini belirtmiştir.

Kurumsal yapıların güçlendirilmesi konusuna değinmiş, sekretaryanın idare, personel ve bütçe başlıklarında ilave imkânlarla donatılmasının gerekliliğine vurgu yapmış ve ilk aşamada teşkilat bütçesinin iki katına çıkarılmasının faydalı olacağını ifade etmiştir.

Macaristan’da faaliyet gösteren TDT Temsilcilik Ofisi’ne ilişkin olarak, bu yapının Avrupa kuruluşlarıyla ilişkilerin güçlendirilmesinde önemli bir rol üstlendiğini belirtmiş ve ofisin başına Macaristan’ın İstanbul eski başkonsolosu Balazs Hendrich’in atanmasının etkinliği artıracağını dile getirmiştir. Ayrıca Macaristan’ın TÜRKSOY’a gözlemci üye olarak katılımını teşvik ettiklerini bildirmiştir.

Erdoğan, Özbekistan’ın Türk Kültür ve Miras Vakfı’na üye olarak kabul edilmesinden duyulan memnuniyeti dile getirmiştir. Orta Koridor’un stratejik bir ulaşım güzergahı olduğunu vurgulayarak, bu çabanın başarısı için teşkilat bünyesindeki işbirliğine ve üye devletlerin desteğine ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. Konuşmasının sonunda, teşkilat olarak geçmişte birçok engelin ve ön yargının aşıldığını, ancak hâlen gidilecek mesafeler bulunduğunu ifade etmiş ve bu sürecin kardeşlik hukuku çerçevesinde ilerlemesi gerektiğini söylemiştir.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in Konuşması

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, konuşmasında Macaristan ile ikili ilişkilerin gelişmesini memnuniyetle karşıladıklarını ifade etmiş ve Azerbaycan’ın TDT üyesi ülkelere toplam 20 milyar doları aşan yatırım yaptığını açıklamıştır. Ulaştırma altyapısına yapılan yatırımlar kapsamında, kara yolları, demir yolları, limanlar, tersaneler ve hava taşımacılığına yönelik büyük projelerin yürütüldüğünü belirtmiştir. 2024 yılı itibarıyla Türkiye ve Orta Asya ülkelerinden Azerbaycan üzerinden yapılan transit taşımaların 11 milyon tona ulaştığını bildirmiştir.

^{Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Türk Devletleri Teşkilatı Gayriresmi Zirvesi'nde, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

Aliyev ayrıca, Hazar Denizi’ndeki taşımacılığı ve ticareti kolaylaştırmak üzere tek dijital platform kurma çalışmalarının sürdüğünü ve Alat Uluslararası Deniz Ticaret Limanı’nın kapasitesinin 15 milyon tondan 25 milyon tona çıkarılacağını açıklamıştır. Halihazırda faaliyette olan sekiz uluslararası havalimanına ek olarak, dokuzuncu havalimanının da yakında açılacağını ve bu havaalanlarından üçünün işgalden kurtarılan topraklarda bulunduğunu belirtmiştir.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov'un Konuşması

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ise konuşmasında, Macaristan’ın TDT içindeki onurlu ve aktif gözlemci konumunu vurgulamış ve Budapeşte’de düzenlenen zirvenin hem tarihî hem de sembolik anlam taşıdığını ifade etmiştir. Kırgızistan’ın dönem başkanlığı süresince teşkilat çerçevesinde önemli etkinlikler planlandığını açıklamış ve bu etkinliklere üye ülkelerin aktif katılımını beklediklerini belirtmiştir. Bu doğrultuda, yılın sonbahar döneminde TDT Hükümet Başkanları ve Başkan Yardımcıları Birinci Zirvesi’nin düzenleneceğini duyurmuş ve katılımcılara davette bulunmuştur.

Caparov ayrıca, Kırgızistan’ın TDT ülkeleriyle ticaret hacminin son dört yılda iki kat arttığını açıklamış ve Özbekistan’ın Türk Kültür ve Miras Vakfı’na katılımını desteklediklerini belirtmiştir. Macaristan’ın, Avrupa Birliği ile Türk dünyası arasında bir köprü rolü üstlendiğini ve bu durumun kurumsal temsilde karşılık bulduğunu ifade etmiştir.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev'in Konuşması

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev konuşmasında, uluslararası sistemdeki belirsizlikler ve tehditlere değinmiş; jeopolitik ve jeoekonomik gerginlikler, bölgesel çatışmalar ile iklim değişikliğinin artan etkilerinin ortak tehditler arasında yer aldığını belirtmiştir. Bu nedenle, Türk devletlerinin mevcut krizlere karşı ortak tutum ve çözümler geliştirmesi gerektiğini vurgulamıştır.

_{Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev Türk Devletleri Teşkilatı Gayriresmi Zirvesi'nde, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

Mirziyoyev, uluslararası sorunların çözümünde Birleşmiş Milletler Antlaşması ilkeleri ile uluslararası hukukun esas alınması gerektiğini ifade etmiş; Ukrayna’daki krizin diplomatik yollarla çözüme kavuşturulması için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yürüttüğü çabaların önemine dikkat çekmiştir. Filistin-İsrail çatışmasına ilişkin olarak ise, iki devletli çözüm gerçekleşmediği sürece kalıcı barışın mümkün olmayacağını ifade etmiştir. Gazze’de ateşkesin ihlal edilmesinin ciddi endişe kaynağı olduğunu dile getirmiştir.

Afganistan’daki durumun da ele alınması gerektiğini belirten Mirziyoyev, bu zirvede Afganistan konulu ortak bildirinin kabul edilmesini TDT’nin konuya verdiği önemin bir göstergesi olarak değerlendirmiştir. Konuşmasında ayrıca, Türk halkları arasında hukuki temelli stratejik iş birliğini derinleştirecek “Ebedî Dostluk ve Kardeşlik Anlaşması” taslağının Bakü Zirvesi’nde imzalanması yönünde teklif sunduğunu açıklamıştır.

Türk Yatırım Fonu’nun faaliyetlerinin, üye ülkeler arasında karşılıklı yatırımların artmasına katkı sağlayacağını ifade eden Mirziyoyev; ortak girişim şirketi kurulması ve yatırım portalı oluşturulması tekliflerini gündeme getirmiştir. Özbekistan’ın Türk Kültür ve Mirası Vakfı’na üyeliğini hatırlatarak, vakfın bir sonraki toplantısına ev sahipliği yapma teklifini yinelemiştir.

Ali Şir Nevai Ödülü'nün Takdimi ve Ortak Kültürel Girişimler

Zirve kapsamında Budapeşte’de kültürel ve sembolik içerikli etkinlikler de düzenlenmiştir. Bu çerçevede, Nobel Kimya Ödülü sahibi Prof. Dr. Aziz Sancar’a “Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü” takdim edilmiştir. Tören, 21 Mayıs 2025 tarihinde Budapeşte’deki Varkert Bazar’da gerçekleştirilmiştir.

^{Türk Devletleri Teşkilatından Prof. Dr. Aziz Sancar'a Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü, 21 Mayıs 2025 (Anadolu Ajansı)}

Ödül, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov tarafından Prof. Dr. Aziz Sancar’a takdim edilmiştir. Tören sırasında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Macaristan Başbakanı Viktor Orbán da platformda yer almıştır. Liderler, Türk dünyasına yönelik bilimsel katkılarından dolayı Prof. Dr. Sancar’ı kutlamıştır. Takdimin ardından Aziz Sancar kısa bir teşekkür konuşması yapmıştır.

Zirve kapsamında dile getirilen kültürel öneriler arasında, 21 Mart tarihinin Türk Devletleri Teşkilatı Nevruz Anma ve Kutlama Günü olarak ilan edilmesi yer almıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu öneriyi toplantıda dile getirmiştir. Ayrıca, 15 Aralık gününün UNESCO 43. Genel Konferansı’nda Dünya Türk Dili Günü olarak ilan edilmesine yönelik girişimlerin sürdüğü ifade edilmiştir.

Macaristan’ın kültürel işbirliği alanındaki kurumsal katılımına da zirve gündeminde yer verilmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Macaristan’ın TÜRKSOY’a gözlemci üye olarak katılımının teşvik edildiğini belirtmiştir. Ayrıca, Özbekistan’ın Türk Kültür ve Miras Vakfı’na üye olarak kabul edilmesi memnuniyetle karşılanmıştır.

Zirve kapsamında, Türk Devletleri Teşkilatı’nın kültürel mirasın korunması ve tanıtımı doğrultusunda çeşitli ortak girişimlerde bulunma yönündeki iradesi vurgulanmıştır. Kültür, dil ve tarih alanlarında ortak aidiyetin görünür kılınmasına yönelik projelerin ve kutlama günlerinin kurumsallaştırılması yönünde hazırlıkların devam ettiği bildirilmiştir.

Budapeşte Bildirisi ve Temel Kararlar

21 Mayıs 2025 tarihinde Budapeşte’de düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı Gayriresmî Zirvesi’nde, Devlet Başkanları Konseyi tarafından Budapeşte Bildirisi kabul edilmiştir. Bildiri, teşkilatın ortak vizyonunu yansıtan ve çok sayıda alanda somut kararlar içeren 71 maddeden oluşmaktadır.

Bildiri metninde Nahçıvan Anlaşması’na olan bağlılık teyit edilmiş; Türk Dünyası Vizyonu 2040 çerçevesinde teşkilat içi dayanışma, siyasi birlik, ekonomik entegrasyon ve kültürel iş birliği alanlarının geliştirilmesi vurgulanmıştır. “Türk Dünyası Şartı”, ortak Türk kimliğini destekleyen çerçeve belge olarak kabul edilmiştir.

Devlet Başkanları, ulaştırma, enerji, ticaret, dijitalleşme ve tarım gibi başlıklarda bölgesel entegrasyonun artırılması gerektiğini belirtmiş; bu kapsamda e-Permit sistemi, Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru, bilgi değişimi protokolleri ve transit taşımacılık prosedürleri gibi teknik mekanizmaların teşvik edilmesi konusunda mutabakata varmışlardır. Ayrıca, Türk Yatırım Fonu'nun işleyişine resmen başlanacağı duyurulmuştur.

Sekretaryanın idari ve bütçesel yapısının güçlendirilmesine yönelik olarak hazırlanan eylem planı da onaylanmıştır. Sekretarya bütçesinin artırılması ve personel kapasitesinin genişletilmesi doğrultusunda, üye devletler tarafından sunulan proje önceliklerinin dikkate alınması talimatı verilmiştir.

Kapsayıcı bölgesel gündem kapsamında, COP29 zirvesi ve yeşil enerji koridorları projeleri gibi iklim eylemi başlıkları da belgeye yansıtılmış; Azerbaycan’ın iklim diplomasi girişimlerine destek ifade edilmiştir. Kazakistan’ın 2026’daki Bölgesel İklim Zirvesi ev sahipliği girişimi ve “Dağlar ve İklim” temalı uluslararası diyalog teklifleri desteklenmiştir.

Kültürel alanda ise, Türk Dünyası Kültür Başkenti olarak Aktau’nun ilan edilmesi, Türk Kayak Merkezleri Birliği Zirvesi’nin Azerbaycan’da yapılması, UNESCO projelerinde ortak girişimler geliştirilmesi, UNESCO Millî Komisyonlar toplantılarının Türk Dünyası Kültür Başkentleri çerçevesinde gerçekleştirilmesi gibi kararlar alınmıştır. Nevruz Bayramı'nın teşkilat bünyesinde ortak kutlama günü olarak anılması, sekreterya tarafından koordine edilecek etkinliklerle uygulamaya konmuştur.

Budapeşte Bildirisi'nde, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Macaristan ve Türkmenistan ile birlikte Türk dünyasının ayrılmaz bir parçası olarak tanımlanmıştır. Bu kapsamda, KKTC’nin Türk Devletleri Teşkilatı’nın çalışmalarına gözlemci sıfatıyla yaptığı katkılar memnuniyetle karşılanmıştır. Bildiriye, Kıbrıs sorununa ilişkin olarak “Adadaki mevcut gerçeklere dayanarak, müzakere edilmiş, karşılıklı olarak kabul edilebilir ve uygulanabilir bir çözüme ulaşılması ihtiyacı” yönünde bir ifade eklenmiştir. Ayrıca, Kıbrıs Türk halkının özden gelen eşit haklarını güvence altına alma arzusu doğrultusunda dayanışma beyan edilmiştir.

Macar Devlet Operası’nda Düzenlenen Kültürel Etkinlik

Türk Devletleri Teşkilatı’nın 2025 Budapeşte Gayriresmî Zirvesi kapsamında, Macaristan ev sahipliğinde protokol dışı bir kültürel etkinlik de düzenlenmiştir. Macar Devlet Operası’nda gerçekleştirilen bu program, zirveye katılan devlet ve hükûmet başkanları onuruna organize edilmiştir.

_{Macar Devlet Operası, 21 Mayıs 2025 - (Anadolu Ajansı)}