Türkiye, 28-29 Nisan 2025 tarihlerinde Polonya’nın başkenti Varşova’da düzenlenen 10. Üç Deniz Girişimi Zirvesi kapsamında girişime ‘Stratejik Ortak’ statüsüyle dahil edilmiştir. Bu gelişme, Türkiye’nin söz konusu bölgesel iş birliği platformunda resmi bir statü ile yer almasını sağlamıştır.
Varşova'da düzenlenen 2025 Üç Deniz Girişimi Zirvesi, 29 Nisan 2025 - Anadolu Ajansı
Üç Deniz Girişimi’nin Genel Yapısı
Kuruluş Amacı ve Hedefleri
Üç Deniz Girişimi (Three Seas Initiative), 2015 yılında Polonya ve Hırvatistan’ın öncülüğünde, Avrupa Birliği'nin doğu ve orta kesiminde yer alan ülkelerin ulaşım, enerji ve dijital altyapı alanındaki eksikliklerini gidermek amacıyla kurulmuştur. Girişim, adını Baltık, Adriyatik ve Karadeniz coğrafi ekseninden almaktadır.
Girişimin üç temel hedefi bulunmaktadır: bölgesel ekonomik kalkınma, Avrupa içi bütünleşmenin güçlendirilmesi ve transatlantik bağların geliştirilmesi. Girişim, Kuzey-Güney eksenindeki altyapı projeleri üzerinden bölgesel bağlantısallığı artırmayı amaçlamaktadır.
Katılım Kategorileri
Üç Deniz Girişimi’nde üç düzeyde katılım mevcuttur:
- Katılımcı Üyeler: Yalnızca Avrupa Birliği üyesi ülkeler bu statüde yer alabilmektedir.
- Stratejik Ortaklar: Girişime finansal ve siyasi katkı sağlayan, AB dışı devletler ve kuruluşlar bu kategoridedir.
- Ortak Katılımcılar: Ukrayna ve Moldova gibi, girişime entegrasyonu hedeflenen ülkeler bu grupta yer almaktadır.
Türkiye, 2025 yılı itibarıyla ABD, Japonya, Avrupa Komisyonu ve Almanya ile birlikte “Stratejik Ortak” statüsünde tanımlanmıştır.
Türkiye’nin Başvuru Süreci ve Kabulü
Ön Hazırlıklar ve 9. Zirve Katılımı
Türkiye, 11 Nisan 2024’te Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta gerçekleştirilen 9. Üç Deniz Zirvesi’ne özel konuk statüsüyle katılmıştır. Bu toplantıda Türkiye dışında İngiltere, Finlandiya, Karadağ, İspanya ve İsrail de benzer statüde yer almıştır. Bu katılımın ardından Türkiye tarafından "Stratejik Ortaklık" başvurusu yapılmıştır.
10. Zirve ve Kabul Süreci
Stratejik ortaklık başvurusu, 28-29 Nisan 2025 tarihlerinde Varşova’da düzenlenen 10. Zirve’de oylanarak kabul edilmiştir. Başvuruların değerlendirilmesi, yalnızca katılımcı üyelerin oy birliği ile mümkün olmaktadır. Karar doğrultusunda, Türkiye ve İspanya “Stratejik Ortak” ilan edilmiş; Karadağ ve Arnavutluk ise “Ortak Üye” statüsüne alınmıştır.
Varşova'da düzenlenen 2025 Üç Deniz Girişimi Zirvesi, 29 Nisan 2025 - Anadolu Ajansı
Polonya Cumhurbaşkanı Andrzej Duda 10. zirvenin açılışında şu ifadeleri kullanmıştır: “Bu yeni katılımcılar sayesinde bu formattaki işbirliğinin daha verimli hale geleceğine inanıyorum.”
Zirvede Türkiye’yi Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu temsil etmiştir. Türkiye’nin başvurusunun kabul edilmesinin ardından, Uraloğlu “Türkiye artık Üç Deniz Girişimi'nin stratejik ortağı oldu, bu bizim için kıymetli.” açıklamasında bulunmuştur.
Varşova'da düzenlenen 2025 Üç Deniz Girişimi Zirvesi'nde Türkiye Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu , 29 Nisan 2025 - Anadolu Ajansı
Türkiye’nin Üç Deniz Girişimi’ne Katkı Alanları
Ulaştırma ve Altyapı Projeleri
Türkiye, girişimin ulaştırma bileşenine doğrudan katkı sağlayan Via Carpatia projesinde yer almaktadır. Söz konusu otoyol ağı, Litvanya’nın Klaipeda Limanı’ndan başlayarak Polonya, Slovakya, Macaristan, Romanya ve Bulgaristan üzerinden geçmekte; Selanik Limanı aracılığıyla İstanbul’a kadar uzanmaktadır.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Türkiye’nin mevcut altyapı kapasitesine dair şu bilgileri vermiştir: “Asya ve Avrupa kıtasının biri Avrasya Tüneli ile boğazın altından ve 3’ü köprü ile boğazın üstünden olmak üzere İstanbul Boğazı’nda 4, dünyanın en büyük açıklığına sahip 1915 Çanakkale Köprüsü de dahil edilirse 5 kara yolu geçişiyle Türk Boğazları üzerinden bağlandığını ifade etti.”
Demiryolu ulaşımı açısından Marmaray bağlantısıyla boğaz altından kesintisiz raylı sistem taşımacılığı gerçekleştirilmektedir. Ayrıca Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün orta bölümünde çift hatlı demiryolu hattı planlanmış olup bu amaçla yaklaşık 5 milyar dolarlık yatırım hazırlığı yapılmaktadır
Türkiye ile Bulgaristan arasında yeni bir demiryolu sınır geçişi açılmasına yönelik mutabakat zaptı imzalanmış, bu geçişin sınır lojistiğini geliştirmesi planlanmıştır.
Bölgesel Lojistik Koridorlar
Türkiye’nin girişime katılımı, Karadeniz çevresiyle sınırlı kalmayıp, Basra Körfezi ve Hazar Denizi bağlantılarını da içeren geniş ölçekli lojistik vizyonlarla ilişkilendirilmektedir. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Uraloğlu bu durumu, “Üç Deniz Girişimi ama Türkiye üzerinden biz bunu Hazar Denizi'ne ve Basra Körfezi'ne bağladığımızda, esasında 5 denizi bir anlamda da kapsayan bir proje ve girişim haline gelmiş oluyor.” sözleriyle ifade etmiştir.
Bu bağlamda Türkiye’nin Kalkınma Yolu ve Orta Koridor projeleri, girişimin Kuzey-Güney hattını tamamlayıcı işlev görmektedir. Kalkınma Yolu, Basra Körfezi’nden başlayarak Irak ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşmayı hedefleyen bir kara ulaşım projesidir. Orta Koridor ise, Güney Kafkasya, Hazar Denizi ve Orta Asya üzerinden Çin’e kadar uzanan doğu-batı yönlü bir bağlantı ağıdır.
Enerji, Dijitalleşme ve Sürdürülebilirlik Alanları
Türkiye, girişim çerçevesinde enerji güvenliği konusunu öncelikli alanlar arasında değerlendirmektedir. Bakan Uraloğlu, şu açıklamayı yapmıştır: “Kendi enerji güvenliğini temin etmenin yanı sıra başta komşularımız ve ortaklarımız olmak üzere Avrupa'nın enerji arz güvenliğinin korunmasında da aktif rol oynamaktadır.”
Doğal gaz, elektrik iletim hatları ve yenilenebilir enerji alanlarında mevcut altyapıların geliştirilmesi hedeflenmektedir. Türkiye, bu projeler kapsamında bölgesel enerji piyasalarının entegrasyonuna katkı sağlayacak nitelikte görülmektedir.
Türkiye’nin akıllı ulaşım sistemleri, yeşil lojistik ve dijital altyapı alanlarındaki ulusal stratejilerinin Avrupa Birliği’nin çevresel hedefleriyle uyumlu olduğu ifade edilmiştir. Bu bağlamda Türkiye’nin, girişimin dijital dönüşüm ve sürdürülebilirlik odaklı projelerine teknik katkı sunması beklenmektedir.
Özel Sektör Etkileşimleri ve Yatırım Olanakları
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Uraloğlu, girişimin sunduğu yatırım alanlarında Türk firmalarının yer aldığına dikkat çekmiştir. Moldova Altyapı ve Bölgesel Kalkınma Bakanı Vladimir Bolea ile yapılan görüşmede, yaklaşık 2 milyar avro tutarında AB fonuyla yürütülecek projelerde Türk firmalarının değerlendirilmesinin gündeme geldiği belirtilmiştir.
Uraloğlu ayrıca, “Firmalarımız hazır olsun” ifadelerini kullanmış ve Avrupa, Uzak Doğu, Afrika ve Türk Cumhuriyetleri’nde faaliyet gösteren Türk firmalarının deneyimine vurgu yapmıştır.
