Ağrı haşıl yemeği, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Ağrı iline özgü, bulgur veya yarma, tereyağı, su, tuz ve isteğe bağlı olarak çiriş otu (Asphodelus aestivus L.) ile hazırlanan geleneksel bir yemektir. Yemeğin ayırt edici özelliği, tercihe bağlı olarak kullanılan ve bölgede “gulik otu” olarak bilinen çiriş otunun hem taze hem de kaynatılıp dondurulmuş biçimde değerlendirilmesidir. Ne çok sulu ne de çok katı kıvamda pişirilen bu yemek, üzerine eritilmiş tereyağı gezdirilerek servis edilir.

Ayırt Edici Özellikler

Ağrı haşıl yemeği, temel bileşenler olarak tahıl ürünü (bulgur veya yarma), tereyağı, su ve tuz kullanılarak yapılan bir sıcak yemektir. Tercihe bağlı olarak çiriş otu da eklenebilir. Bölgede “gulik otu” olarak da adlandırılan çiriş otu, nisan-mayıs aylarında doğal ortamdan taze olarak toplanır. Taze kullanımı dışında, temizlenip kaynatılarak dondurulan haliyle yıl boyunca da yemek yapımında kullanılabilir.

Bu yemek, Ağrı ilinin yerleşik mutfak kültürüyle tarihsel bir bağ taşımakta ve yöre halkı tarafından kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Ürünün kimliğini belirleyen özelliklerden biri, çiriş otunun yemek içinde isteğe bağlı kullanımına rağmen, bölgeyle olan biyolojik ve kültürel ilişkisini korumasıdır. Bu bağ, ürünün ün kazanmasında coğrafi sınırla ilişkisinin belirleyici olduğuna işaret eder.

Tarif / Üretim Metodu

Ağrı haşıl yemeğinin üretimi belirli aşamalardan oluşur ve bu aşamalarda yerel kaynakların kullanımına önem verilir. Kullanılan çiriş otu ve tereyağı tercihen Ağrı ili sınırları içerisinden temin edilir.

On kişilik bir üretim için önerilen bileşenler şunlardır:

• 800 gram bulgur veya yarma
• 90–120 gram tereyağı
• 1 litre su
• 30–40 gram tuz
• 1,25 kilogram çiriş otu (isteğe bağlı)

Hazırlık süreci, çiriş otunun kullanımı ile başlar. Bu otun dip kısmındaki zar tabakası çıkarılır, sararmış veya bozulmuş yapraklar ayıklanır. Yapraklar 2–4 cm uzunluğunda doğranır ve yemeğe çiğ olarak ilave edilebildiği gibi, yaklaşık 10–15 dakika kaynatılarak dondurulup daha sonra da kullanılabilir.

Bulgur veya yarma, sıcak suda en az yarım saat bekletilerek yumuşatılır ve ardından süzülür. Sonrasında sıcak suyla tencerede yaklaşık 15 dakika boyunca karıştırılarak kaynatılır. Bu aşamada çiriş otu eklenmişse pişirme süresi 15–20 dakikaya çıkar. Pişirme sırasında tenceredeki su azaldığında 60–80 gram tereyağı ve gerekirse sıcak su ilave edilerek karıştırmaya devam edilir. Kıvam, ne çok sulu ne de çok katı olacak şekilde ayarlanır ve son olarak tuz eklenerek yemek ocaktan alınır.

Servis öncesinde 30–40 gram tereyağı ayrı bir kapta eritilir ve yemeğin üzerine gezdirilir. Ağrı haşıl yemeği, bu şekilde sıcak olarak sunulur.

Coğrafi Sınır ve Üretim Bağlantısı

Ürünün tarihsel geçmişi, coğrafi sınırla kurduğu ün bağına temel oluşturur. Ağrı haşıl yemeğinin hazırlanmasında kullanılan ana bileşenler olan çiriş otu ve tereyağı gibi unsurların yerel kaynaklardan sağlanması ve yemeğin üretim sürecinin tamamının Ağrı ili sınırlarında gerçekleştirilmesi zorunludur. Bu nedenle üretim, işleme ve diğer aşamalar yalnızca coğrafi sınır içerisinde yürütülmelidir.

Denetim ve Uygunluk Kriterleri

Ağrı haşıl yemeğinin tesciline ilişkin denetim faaliyetleri, Ağrı İl Özel İdaresi koordinasyonunda yürütülür. Denetim mercii; Ağrı İl Özel İdaresi, Ağrı İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Ağrı Ticaret İl Müdürlüğü’nden birer uzman temsilciden oluşan üç kişilik bir ekip tarafından oluşturulur.

Denetimler yılda en az bir kez olmak üzere düzenli şekilde gerçekleştirilir. Ayrıca şikâyet üzerine ya da gerekli görülen durumlarda ara denetimler de yapılabilir. Denetimlerde elde edilen bulgular, Ağrı İl Özel İdaresi tarafından raporlanarak Türk Patent ve Marka Kurumuna bildirilir.

Denetim kriterleri aşağıdaki başlıklar altında toplanır:

• Üretimde kullanılan bileşenlerin belirlenen niteliklere uygunluğu
• Üretim yönteminin teknik tariflere uygunluğu
• Ürün etiketi, ambalajı veya işletme alanında "Ağrı Haşıl Yemeği" ibaresi, logosu ve mahreç işareti ambleminin doğru ve usule uygun kullanımı

Denetim mercii, gerektiğinde kamu kurumlarından, özel kuruluşlardan veya bu kuruluşlarda görevli uzman kişilerden teknik destek alabilir veya hizmet satın alabilir.