Arapgir köhnü üzümü, Türkiye’nin Malatya iline bağlı Arapgir ilçesi sınırlarında yetiştirilen, orta irilikte, siyah renkli ve yuvarlak taneli bir üzüm çeşididir. Kabuk kalınlığı orta düzeyde olup, tanelerinde genellikle 2-3 adet konik çekirdek bulunur. Sık yapılı ve küçük salkımlar oluşturan bu üzüm, hem sofralık hem de şaraplık olarak değerlendirilir. Yetiştiği bölgenin karasal iklimi, yüksek rakımı ve sınırlı yağış miktarı üzümün aroması, sertliği ve sıkı dokulu yapısının oluşumunda etkilidir.

Arapgir köhnü üzümü, asmanın kök ve sürgün sistemi bakımından iki temel bölümde incelenir. Bitki, ihtiyaç duyduğu su ve mineralleri iletim dokuları aracılığıyla kökten toprak üstü organlara taşır. Yapraklarda gerçekleşen özümleme sonucunda oluşan maddelerin önemli bir kısmı köklerde depolanır. Toprak üstünde gelişen ve sarılarak yükselen tüm organlar sürgün sistemini oluşturur. Bu sistemde gövde, kollar, dallar, göz, tomurcuk ve sürgünler bulunur. Sürgünlerde yaprak, sülük, koltuk ve çiçeklenmeden sonra salkım halinde meyveler yer alır. Çiçeklenmenin ardından döllenme gerçekleşir; yumurtalık gelişerek meyveler oluşur. Üzüm taneleri, çiçek salkımındaki ayrı çiçeklerden meydana gelir ve zamanla irilik ve şekil açısından nihai halini alır.

Üretim Yöntemi

Fidan dikimi öncesinde iş makineleriyle karık açılır, omcalar karığın tabanına yerleştirilir ve kökleri toprakla örtülür. Dikimden sonra her yıl düzenli olarak toprak işleme yapılır; omca başına 1-2 metrekarelik alanda yabancı otlarla mücadele edilir. Asmada eğimli terbiye şekli tercih edilir. Dikimden sonraki birkaç yıl boyunca omcalar toprakla kapatılarak yüzeye kadar olan kısımda sığ, yan ve dip köklerin oluşumu teşvik edilir ve kış ile yazın sıcak koşullarından korunması sağlanır. Bu süreç genellikle 2-3 yıl sürer. Bölgede serpene ve serbest goble terbiye şekilleri uygulanır. Eksilen omcalar daldırma yöntemiyle tamamlanır. Yaz budamasında, sürgünler 20-30 cm boya ulaştığında yalnızca oburlar uzaklaştırılır. Toprak işlemesi çapa veya belle yılda 1-2 kez gerçekleştirilir. Üzümler Eylül ayında olgunlaşır. Sofralık olarak kullanılacak üzümler birkaç defada, şaraplık olarak kullanılacaklar ise tek seferde hasat edilir.

Ürünün Belirgin Özellikleri

Arapgir köhnü üzümü hem sofralık hem de şaraplık olarak değerlendirilir. Tane büyüklüğü orta düzeydedir, rengi siyah, şekli yuvarlak, kabuk kalınlığı ortadır. Tanelerde genellikle 2-3 adet konik şekilli çekirdek bulunur. Salkımlar sık yapılı ve küçük boyutludur. Meyve suyu oranı %17,1, suda çözünebilen kuru madde oranı (brix) ise %21,2 olarak ölçülmüştür. Çeşitli yıllarda yapılan analizler, bu özelliklerin değişmediğini ve ürünün belirli kalite kriterlerini koruduğunu göstermiştir. Her yıl benzer iklim koşullarında yetişen bağlarda benzer kalite değerleri kaydedilmiştir.

Ürünün Menşe ile Bağlantısı

Arapgir köhnü üzümünün yetiştirilmesi, bölgenin iklim ve toprak koşullarıyla ilişkilidir ve üretim Arapgir ilçesi sınırları içinde yapılır. Üretimde ekolojik faktörler, bitkinin genetik yapısı, yetiştiricinin deneyimi ve kullanılan yöntemler belirleyici olmaktadır. Arapgir’de bağcılık uzun yıllardır sürdürülmektedir.Arapgir köhnü üzümü, bölgede “Köhnü Üzümü” adıyla bilinir ve tarımsal üretimde önemli yer tutar. Arapgir ilçesi 1250-1300 metre rakıma sahip olup, karasal iklim etkisi altındadır; kışları soğuk ve karlı, yazları ise sıcak ve kuraktır. Üzümün yetiştirildiği alanlarda ortalama yıllık yağış 321,1 mm, ortalama sıcaklık 12,6°C, en düşük sıcaklık -17,5°C, en yüksek sıcaklık ise 39,6°C’dir. Nispi nem ortalaması %55,7’dir. Bölgedeki sıcaklık farkları, nem oranı ve güneşlenme süresi, üzümün aroma ve kalite özelliklerini etkileyen unsurlar arasındadır. Arapgir köhnü üzümünün kabuğu kalın, eti sıkı dokulu, salkımları sık yapılıdır. Tane kabuğundaki renk maddeleri yoğun olduğu için hem sofralık tüketimde hem de şarap üretiminde kullanılabilir. Ayrıca kurutmalık olarak da değerlendirilir. Bu özellikler, ürünün bölgeye özgü iklim ve yetiştirme koşullarıyla yakından ilişkilidir.

Denetleme

Denetimler, Arapgir köhnü üzümünün üretim süreci ve piyasaya sunulma aşamalarını kapsayacak şekilde, Arapgir İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından yılda en az bir kez yürütülür. Bu denetimlerde bağların bulunduğu alanlar, üretim teknikleri, ürün kalitesi, işleme ve paketleme işlemleri incelenir. Ayrıca, ürünün coğrafi sınırlar içerisinde yetiştirilip yetiştirilmediği ve menşe adı ile belirlenen ayırt edici özelliklere uygunluğu da kontrol edilir.