Arapgir pohmutu / Pohmut, Malatya ilinin Arapgir ilçesine özgü, başlıca bileşeni kurutulmuş dut olan geleneksel bir şekerleme çeşididir. Mahreç işaretiyle tescilli bu ürün, dut kurusunun dövülerek un haline getirilmesi ve ardından Hekimhan cevizi, badem ile Malatya kayısı çekirdeğinin katılmasıyla hazırlanır. Üretim süreci bölgenin iklimi, tarımsal özellikleri ve yöre halkının ustalık bilgisine bağlıdır ve tüm aşamaları Arapgir ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilir. 

Ayırt Edici Özellikler

Arapgir pohmutu / Pohmut, esas itibarıyla kış mevsiminde tüketilmek üzere hazırlanan bir şekerleme türüdür. Arapgir ilçesinin mutfak kültüründe tarihsel bir yer tutar ve yöre halkı için hem geleneksel hem de kültürel bir anlam taşır. Ürünün kökeni, Arapgir ilçesinde yerel tarımsal üretimle şekillenen özgün bir mutfak mirasına dayanır. Özellikle kış aylarında beslenme alışkanlıkları içerisinde önemli bir yer edinen Arapgir pohmutu / Pohmut, yüksek besin değeri ve bölgeye özgü hammaddelerin kullanımıyla ayırt edilir.

Ürünün en belirgin ayırt edici özelliği, Arapgir ilçesinde yetişen ve çekirdeksiz olarak kullanılan dutların kurutulmasıyla elde edilen dut unudur. Ayrıca 432 tescil numarası ile korunan Hekimhan Cevizi ile 573 tescil numarasıyla korunan Malatya Kayısı Çekirdeği, ürünün coğrafi niteliğini güçlendiren önemli bileşenlerdir. Badem ise ürünün karakteristik dokusuna katkı sağlar. Ürün hem tek bir kuruyemiş ile hem de bu bileşenlerin kombinasyonlarıyla üretilebilmekte, bu da tüketici tercihlerine esneklik tanımaktadır.

Üretim Yöntemi

Arapgir pohmutu / Pohmut üretimi, bölgenin iklim ve tarımsal koşullarına özgü bir süreçtir ve önemli ölçüde ustalık gerektirir. Üretim döngüsü, haziran ayı ortalarında dut ağaçlarının üzerine file gerilmesiyle başlar. Olgunlaşan dutlar doğal olarak fileye dökülür ve file üzerinde 3 ila 5 gün bekletilerek yaklaşık %30-40 oranında nem kaybına uğratılır. Sonrasında dutlar başka bir alana serilerek yaklaşık 20 gün boyunca tam anlamıyla kurutulur.

Tamamen kurutulan dutlar, taş dibeklerde tahta tokmak kullanılarak veya demir havanlarda dövülür. Dövme işlemi, dutların un kıvamına gelinceye kadar sürdürülür ve ardından ürün elekten geçirilir. Eleyerek inceltme işlemi sonrasında dut unu tekrar dövülür ve macun kıvamına getirilir. Bu aşamada Hekimhan cevizi bütün halde katılır ve dövme işlemine yaklaşık 15 dakika devam edilir. Daha sonra badem ile Malatya Kayısı Çekirdeği eklenir ve tüm bileşenler birlikte dövülerek karışımın yağını bırakması ve macun kıvamını alması sağlanır.

Ürün, esas olarak dut kurusu ve diğer bileşenlerin birlikte işlenmesiyle üretilmekle birlikte, tercihe bağlı olarak yalnızca badem, yalnızca Hekimhan cevizi veya yalnızca Malatya Kayısı Çekirdeği eklenerek de üretilebilir.

1.000 gram Arapgir pohmutu / Pohmut üretmek için yaklaşık 750 gram dut kurusu ve 250 gram Hekimhan cevizi, badem veya Malatya Kayısı Çekirdeği (veya bunların karışımı) kullanılmaktadır. Ürün üretildikten sonra bekletilmeksizin gıda ile temasa uygun çömlek veya plastik kaplara yerleştirilir ve bu kaplarla satışa sunulur. Ürünün raf ömrü üç aydır.

Coğrafi Sınır

Arapgir pohmutu / Pohmut, coğrafi sınıra özgü iklim, toprak ve bitki örtüsü koşulları ile bölge halkının sahip olduğu geleneksel bilgi ve üretim becerisinin bir bileşimidir. Bu ürünün ünü, yalnızca kullanılan hammaddelerin bölgesel niteliğiyle değil, aynı zamanda Arapgir’de nesilden nesile aktarılan üretim teknikleri ve ustalıkla da doğrudan bağlantılıdır. Üretim sürecinin tüm aşamaları, Malatya ili Arapgir ilçesi sınırları içerisinde gerçekleştirilmek zorundadır. Bu coğrafi bağlantı, ürünün mahreç işareti olarak tescillenmesinin temel gerekçesini oluşturur.

Denetim ve Kontrol

Arapgir pohmutu / Pohmutun üretimi ve piyasaya arzı, coğrafi işaret mevzuatı çerçevesinde düzenli denetime tabidir. Denetimler, Arapgir Belediyesinin koordinasyonunda yürütülmekte olup, denetim mercii Arapgir Belediyesi, Arapgir Turizm Geliştirme Kooperatifi ve Arapgir İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünden ürün konusunda uzman üç kişiden oluşur.

Denetimler, yılda en az bir kez düzenli olarak yapılmakla birlikte, gerekli görülen durumlarda veya şikâyet üzerine her zaman gerçekleştirilebilir. Denetim sürecinde;

• Üretimde kullanılan hammaddelerin uygunluğu,
• Üretimin coğrafi işaret teknik şartnamesine uygunluğu,
• Arapgir pohmutu / Pohmut ibaresi ile mahreç işareti ambleminin ambalaj üzerinde veya işletme ortamında doğru şekilde kullanım durumu

titizlikle incelenir. Denetim mercii, gerek duyduğunda kamu veya özel kuruluşlardan veya bu kurumlarda görev yapan uzman kişilerden denetim desteği alabilir ya da hizmet satın alabilir. Ürünün tescil ettireni, coğrafi işarete ilişkin hakların korunması amacıyla gerekli hukuki süreçleri yürütmekle yükümlüdür.

Ambalaj ve Kullanım Biçimi

Arapgir pohmutu / Pohmutun pazarlama ve satışında, ürün ambalajı üzerinde Arapgir pohmutu / Pohmut ibaresinin yanı sıra mahreç işareti ambleminin bulunması zorunludur. Ambalaj üzerinde yer verilemeyen durumlarda, bu ibare ve amblemin işletmede tüketiciler tarafından kolaylıkla görülebilecek biçimde sergilenmesi gereklidir.