Çanakkale el halısı, Türkiye'nin Çanakkale iline özgü, geleneksel tekniklerle üretilen ve tamamen el dokuması olan bir halı türüdür. Kökeni, bölgeye Orta Asya ve Kafkaslar’dan göç eden Yörüklere dayanan bu halı, karakteristik olarak geometrik desenler ve yerel motiflerle bezenmiştir. Yıldız tabak, turna göbeği, baklava keseği, çınar yaprağı ve kavak yaprağı gibi motifler sıklıkla kullanılır. 

Tarihsel Arka Plan ve Kültürel Bağlam

Çanakkale’de halıcılık faaliyetleri tarihsel olarak Orta Asya ve Kafkaslar’dan Anadolu’ya göç eden ve dağ köylerinde yarı göçebe bir yaşam süren Yörük topluluklarına dayanmaktadır. Bu geleneksel üretim biçimi, zaman içinde bölgeye özgü teknikler ve motiflerle gelişmiş ve yerel bir el sanatı kimliği kazanmıştır.

Coğrafi Sınır ve Ün Bağı

Çanakkale el halısı yalnızca Çanakkale ili sınırları içinde üretilebilmektedir. Bu sınırlama, ürünün tarihsel olarak Çanakkale ile özdeşleşmiş olması ve üretim bilgisinin kuşaktan kuşağa yerel olarak aktarılması nedeniyle getirilmiştir. Ürünün coğrafi sınır dışında üretilmesi halinde, Çanakkale el halısı ibaresi ve mahreç işareti ambleminin kullanılması mümkün değildir.

Teknik ve Fiziksel Özellikler

Çanakkale el halısı, tamamen geometrik desenlerden oluşan bir yapıya sahiptir. Desenlerde sekizgenler, altıgenler, baklavalar, kırık-yatay çizgiler, kancalar, çengeller, üçgenler ve yıldız formları öne çıkar. Halının motif repertuarı içerisinde yıldız tabak (bir daire içine işlenmiş sekiz kollu yıldız), altın tabak, turnalı (turna göbeği), enli sular, baklava keseği, toplu yıldız, çınar yaprağı, asma yaprağı (Türkmen gülü), topak, yağlık ve kavak yaprağı gibi öğeler bulunmaktadır. Bu motifler, halının yüzeyine belirli bir düzen içinde yerleştirilerek karakteristik bir görünüm oluşturur.

Halı yapısında genellikle biri geniş, ikisi dar olmak üzere üç bordür bulunur. Bordürlerde karanfil, makas, çınar yaprağı gibi motifler yer almakta olup, özellikle Çan ilçesinde dokunan örneklerde ana bordür süslemesi su motifi ile karakterizedir. Ayrıca, meşe yaprağı ve kupa motiflerinin oluşturduğu bordür düzenlemeleri de sıkça kullanılır. Kenar bordürlerinin biçim ve düzeni, Çanakkale el halısının ayırt edici unsurlarındandır.

Halıda genellikle kök boya tercih edilmektedir. Renk paletinde mavi, yeşil, kahverengi, siyah ve beyaz baskın renkler olarak öne çıkarken, Ayvacık ve Yenice ilçelerinde sarı renk daha yoğun şekilde kullanılır.

Üretim Teknikleri ve Malzeme Özellikleri

Çanakkale El Halısı'nın üretiminde kullanılan başlıca araç ve gereçler arasında dik tezgâh, kirkit, makas, bıçak ve tarak yer alır. Halı dokumada kullanılan düğüm tekniği, simetrik yapısıyla bilinen Türk düğümü (Gördes düğümü) olup, bu teknik iki bağımsız çözgü ipliğinin her ikisine bağlanan bir ilmekle gerçekleştirilir. Bu düğüm şekli, halının dayanıklılığını ve kullanım ömrünü artırmaktadır.

Halıya ilişkin teknik değerler şu şekildedir:

• Kalite: 24x28 dm
• dm² başına ilmek sayısı: 672–1000
• Düğüm çeşidi: Türk düğümü (Gördes düğümü)
• Hav yüksekliği: 8–10 mm
• İlmek ipliği: 2,5/2 nm yün
• Çözgü ipliği: 4/3 nm yün
• Kalın atkı ipi: 4/2 nm yün
• İnce atkı ipi: 4/2 nm yün

Toplam malzeme sarfiyatı 4.250 g/m² olup, bu miktar şu şekilde dağılır:

• İlmek ipliği: 3.000 g/m² + 500 g kırkım
• Çözgü ipliği: 750 g/m²
• Kalın atkı ipi: 200 g/m²
• İnce atkı ipi: 300 g/m²

Üretim Koşulları

Üretimin tüm aşamalarının coğrafi sınır içerisinde gerçekleşmesi zorunludur. Ürün, bölgenin kültürel geçmişi ve ustalık bilgisi ile ilişkili olduğu için coğrafi sınır dışında üretimi, ürünün özgünlüğünü ve niteliğini zedeleyebilecek bir durum olarak değerlendirilir.

Denetim Süreci

Çanakkale el halısının üretimi ve coğrafi işaretin kullanımı, yılda iki kez (ocak ve nisan aylarında) ve gerektiğinde gerçekleştirilen denetimlerle izlenmektedir. Denetimler, Çanakkale Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan beş kişilik bir denetim mercii tarafından yapılır. Bu kurulda, Çanakkale Belediyesi, Çanakkale İl Halk Eğitim Merkezi, Çanakkale İl Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü ile Çanakkale Kent Konseyi Kültürel Değerler Çalışma Grubu temsilcileri yer almaktadır.

Denetim kriterleri arasında;

• dm² başına düşen ilmek sayısının uygunluğu,
• Kullanılan düğüm tekniği ve iplik özelliklerinin kontrolü,
• Motiflerin uygunluğu ve kompozisyonun bütünlüğü,
• Geometrik desenlerin ağırlıklı kullanımı,
• Bordür yapısının doğruluğu,
• "Çanakkale El Halısı" ibaresi ve mahreç işareti ambleminin kullanım biçimi yer almaktadır.

Denetim sürecine uzman kişi veya kuruluşlar dâhil edilebilir. Denetim raporları her yıl Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulmakta, ürünün kalitesi ve coğrafi işaret hakkının korunması amacıyla düzenli kontrol sağlanmaktadır.