Gercüş mezrune üzümü, Türkiye'nin Batman iline bağlı Gercüş ilçesinde yetiştirilen, Vitis vinifera türüne ait bir sofralık üzüm çeşididir. Orta yuvarlak, yeşilimsi-sarı renkli, ince kabuklu ve yumuşak-etli meyvelere sahip olan bu üzüm, homojen taneli ve omuzlu dallı konik salkımlarıyla ayırt edilir.
Botanik ve Morfolojik Özellikler
Gercüş mezrune üzümü, Vitaceae familyasının Vitis cinsine ve Euvitis alt türüne mensup bir türdür. Bitki çiçekleri erseliktir; bu özelliği sayesinde başka bir döllendirici çeşide ihtiyaç duyulmaksızın bağ tesisi kurulabilir. Omcalar orta kuvvette gelişmekte olup kısa budamaya uygundur. Salkımlar, yazlık sürgünlerin ikinci ve üçüncü boğumlarında oluşur. Salkım yapısı omuzlu, dallı ve konik şekillidir; orta uzunluktadır.
Üzüm taneleri homojen büyüklükte, elipsoid formda ve orta yuvarlak yapıdadır. Tane kabuğu ince olup yeşilimsi-sarı renktedir. Meyve eti yumuşak ve renksizdir. Tane sapları 10–12 mm uzunluğundadır ve sapa sıkı tutunurlar; kopma direnci yüksektir. Çekirdek sayısı 1–2 adet arasında değişmekte olup çekirdek ağırlığı 22,4–55,3 mg arasındadır. Gercüş mezrune üzümünün verimi 4–6 kg/omca düzeyindedir.
Genç yapraklar parlak açık yeşil renkte, beş dilimli, kama ve beşgen formundadır. Uç dilim, ana damar ekseninde hafif içe kıvrımlıdır. Olgun yaprakların üst yüzeyi koyu yeşil-yeşil renk skalasında değişim gösterir. Ana damarlar pembemsi kırmızı renktedir. Yaprak sap cebi U şeklindedir; sap uzunluğu 7–8 cm’dir.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Üzüm tanelerinin eni 10,0–12,6 mm; boyu 10,8–13,6 mm; tane ağırlığı ise 2,08–3,22 g arasında değişmektedir. Salkım eni 7,0–11,2 cm; salkım boyu ise 9,8–15,7 cm aralığındadır. Bir salkımın ağırlığı 136,4–503,2 g arasında değişiklik gösterebilir.
Şıra miktarı %70–80 aralığındadır. Toplam çözünmüş katı madde (SÇKM) oranı %16,7–23,2 arasında olup toplam asitlik %0,58–0,76 düzeyindedir. Olgunluk indisi 20,70–32,22 seviyesindedir. Şıra pH değeri, yetiştirildiği bağ topraklarının yüksek potasyum içeriği (%>10) nedeniyle 3,54–4,01 aralığında dengelenmiştir.
Antioksidan aktivite (EC50) 0,32–0,41 seviyelerinde ölçülmüş; antosiyanin miktarı 30,4–34,7 mg/kg, toplam fenolik madde içeriği ise 437–582 mg GAE/kg’dır. Renk özellikleri CIE Lab* sistemine göre L* değeri 30,34–34,11; a* değeri 0,44–1,46; b* değeri 4,76–8,23 aralığında rapor edilmiştir.
Yetiştirme ve Üretim Süreci
Üretimde kullanılan fidanlar, geç sonbahar veya erken ilkbaharda dikilmektedir. Fidanlar dikimden bir gün önce suya konularak nemlendirilmekte, dikim sırasında ise aşı noktası toprağın 3–5 cm üzerinde kalacak şekilde yerleştirilmektedir. Çukurlar 30–40 cm genişliğinde, 50–60 cm derinliğindedir.
Toprak işlemesi yılda üç defa yapılmaktadır: Sonbaharda suyun toprakta tutulması, ilkbaharda toprağın havalanması ve yabancı otların bastırılması, yazın ise nemin korunması hedeflenmektedir. Kimyasal madde veya hormon kullanılmamaktadır. Sulama yapılmadan, yalnızca yağmur suyu ile yetiştirilmektedir.
Hasat dönemi, üzümün olgunluk derecesine göre değişmektedir. Olgunlaşmayan üzümler 20 Ağustos–20 Eylül tarihleri arasında yumuşama olmadan toplanmakta ve 4–14 °C sıcaklıktaki soğuk hava depolarında 1–2 ay muhafaza edilmektedir. Olgunlaşmış üzümler ise 20 Eylül–30 Ekim arasında doğrudan piyasaya arz edilmektedir. Ürün, aynı zamanda pekmez, pestil, sucuk gibi işlenmiş ürünlerin üretiminde de kullanılmaktadır.
Gercüş Mezrune Üzümü (T.C. Gercüş Kaymakamlığı)
Coğrafi Sınır, Kültürel Bağ ve Denetim
Gercüş mezrune üzümünün üretimi yalnızca Batman ili Gercüş ilçesi sınırlarında gerçekleşmektedir. Bu bağlamda, tüm üretim aşamalarının coğrafi sınır içinde gerçekleşmesi zorunludur. Ürünün bu bölgeye özgü mutfak kültürü ve ekonomik değerle geçmişten gelen bir ilişkisi vardır. Bu nedenle ürün, coğrafi sınır ile ün bağı taşımaktadır.
Denetimler, Batman Ticaret Borsası koordinasyonunda; Batman Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi, Batman Ticaret ve Sanayi Odası, Batman İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Batman Belediyesi temsilcilerinden oluşan beş kişilik bir denetim mercii tarafından yürütülmektedir. Denetim sıklığı yılda en az bir defa olup, gerektiğinde veya şikâyet üzerine yapılabilmektedir. Denetimler; fidan uygunluğu, üretim metodu ve işaret kullanımına odaklanmaktadır. Gerekli hallerde uzman kişi veya kurumlardan destek alınması mümkündür.
