Gürgentepe çoban fasulyesi, Ordu ilinin Gürgentepe ilçesinde yetiştirilen ve Phaseolus vulgaris L. türüne ait, iri taneli ve beyaz renkli bir fasulye çeşididir. Sırık veya askı sistemiyle yetiştirilen bu yıllık bitki, yalnızca coğrafi sınır içinde üretilebilmekte olup, baklaları uzun ve düz yapılıdır. 

^{Gürgentepe Çoban Fasulyesi (Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı)}

Botanik Özellikleri

Gürgentepe çoban fasulyesi, Ordu ilinin Gürgentepe ilçesi sınırlarında yetiştirilen Phaseolus vulgaris L. türüne ait bir fasulye çeşididir. Bu fasulye, “battal fasulye” sınıfında yer almakta olup iri, beyaz renkli ve böbrek şeklindeki taneleriyle tanınır. Yıllık bir bitki olan Gürgentepe çoban fasulyesi, sırık veya askı sisteminde yetiştirilir. Bitkilerin üretiminde tohumluk olarak, bir önceki yılın hasadından sırıkların en alt sırasından toplanan sağlıklı, iri ve istenen morfolojik özelliklere sahip taneler ayrılır. Tohumluklar, kurutma işlemi sonucu %13–15 nem oranına ulaştıktan sonra kullanıma hazır hale gelir.

Fasulyenin baklaları uzun, düz şekilli olup her biri ortalama 4 ila 5 adet tohum içerir. Gürgentepe çoban fasulyesi; bakla boyu, bakla genişliği, 1000 tane ağırlığı, su alma kapasitesi, şişme kapasitesi, kuru ve yaş hacim gibi özellikleriyle dikkat çeker. 1000 tane ağırlığı 925–1512 gram arasında değişmekte, bakla boyu yaklaşık 14 cm’ye kadar ulaşabilmektedir. Su alma kapasitesi tane başına 0,75–291,9 g arasında değişirken şişme kapasitesi 0,72–260 ml/tane aralığındadır. Protein oranı ise %16,0–20,4 düzeyindedir.

^{Gürgentepe Çoban Fasulyesi (Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı)}

Yetiştirme Alanı ve Toprak Özellikleri

Bu fasulye çeşidi, sadece Ordu ili Gürgentepe ilçesi sınırları içinde yetiştirilmektedir. Yetiştirme alanlarının volkano-sedimanter yapıya sahip olması, ürünün özgün niteliğini belirleyen önemli bir çevresel faktördür. Coğrafi sınırda hüküm süren bol yağışlı iklim koşulları, toprakta doğal gübreleşmeyi destekleyen yabani bitki artıkları ile birleşerek verimliliği artırır. Gürgentepe çoban fasulyesi, bu çevresel faktörlerin etkisiyle 248–496 kg/da aralığında verim sağlamaktadır.

Yetiştirme ve Üretim Metodu

Gürgentepe çoban fasulyesinin yetiştirileceği tarla, sonbaharda derin sürülerek kış boyunca dinlenmeye bırakılır. İlkbaharda toprak tava geldiğinde yüzeysel olarak ikinci kez sürülür. Ekim işlemi, don riskinin ortadan kalktığı mayıs ayının ilk haftasında gerçekleştirilir. Bu dönemde ortalama sıcaklık yaklaşık 12°C olup, çimlenme ve çıkış için uygun koşullar sağlanır. Ekim sırasında sıralar arası mesafe 50 cm, sıralar üzeri mesafe ise 15 cm olarak uygulanır. Hafif topraklarda 8–10 cm, ağır topraklarda ise 6–8 cm derinliğe ekim yapılır.

Gübreleme, genellikle toprak analizine göre belirlenmekle birlikte, uygulamada dekara 4 kg azot (N) ve 6 kg fosfor (P₂O₅) verilmesi yaygındır. Ayrıca bölgede yanmış ahır gübresi de sıklıkla kullanılmaktadır. Yetiştiricilik sürecinde en temel bakım uygulamaları çapalama ve yabancı otların kontrolüdür. Bitkiler 3–4 yapraklı dönemdeyken, 3 ila 5 kez çapalama ve elle ot temizliği yapılır. Ekim sonrası yağış ya da sulamadan kaynaklanan kaymak tabakası, yüzeysel çapalama ile kırılır. Bölgenin genel olarak yağışlı iklime sahip olması nedeniyle sulama gereksinimi sınırlıdır.

Hasat, Kurutma ve Depolama

Hasat dönemi eylül ayının sonu ile ekim ayı başına denk gelir. Bitkilerin ve baklaların sararıp tohumların sertleştiği evre, hasat için uygun zamandır. Toplanan bitkiler harman yerlerinde doğal koşullarda kurutulur. Kuruyan baklalar ayrılarak içindeki tohumlar alınır ve nem oranı %13–15 seviyesine ulaşana kadar kurutma işlemi sürdürülür. Elde edilen kuru fasulyeler, gıda ile temasa uygun ambalajlara doldurularak satışa sunulur ve aynı nem oranı korunarak 12 aya kadar depolanabilir.

Üretim ve İşleme Süreçlerinin Coğrafi Sınırla İlişkisi

Gürgentepe çoban fasulyesinin üretimi ve işlenmesi, sadece tescilli coğrafi sınır olan Gürgentepe ilçesinde gerçekleştirilir. Ürünün geçmişi bölge halkının tarım kültüründe uzun yıllara dayandığından, fasulye ile coğrafi sınır arasında güçlü bir ün bağı bulunmaktadır. Tohumluk seçimi, ekim, yetiştirme, hasat, kurutma ve ambalajlama gibi tüm aşamalar bu coğrafi sınır içerisinde yapılmak zorundadır.

Denetim Mekanizması

Ürünün üretimi ve piyasaya arzı, yılda iki kez olmak üzere düzenli denetimlere tabidir. Denetim faaliyetleri, Ordu İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün koordinasyonunda; Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve Ordu Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü’nden alanında uzman kişiler tarafından yürütülür. İlk denetim, nisan-mayıs aylarında gerçekleştirilir ve toprak hazırlığı, tohumluk kalitesi ile ekim uygulamaları değerlendirilir. İkinci denetim, eylül-ekim aylarında yapılır; bu denetimde bitki gelişimi, hasat zamanlaması, ürün özellikleri ve ambalaj üzerindeki işaretlerin uygunluğu incelenir. Şikâyet ya da ihtiyaç halinde yıl içinde ilave denetimler yapılabilir.

Denetim mercii, gerekli durumlarda kamu veya özel kurumlarda görevli gerçek ve tüzel kişilerden destek alabilir ya da hizmet satın alabilir. Tescil ettiren kurum, coğrafi işaretin hukuki korunmasına ilişkin süreçleri yürütür.

^{Gürgentepe Çoban Fasulyesi (Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı)}