Osmaniye yer fıstığı, Osmaniye ili sınırları içinde yetiştirilen ve menşe adıyla tescillenmiş bir tarım ürünüdür. Tek yıllık bir baklagil olan yer fıstığı, meyvelerini toprak altında oluşturan kazık köklü bir bitkidir. %45-60 oranında yağ, %20-30 protein ve çeşitli vitamin-mineral içeriğiyle dikkat çeker. Tohumları genellikle iri veya orta boyda olup, kabukları krem ile açık kahverengi arasında değişen tonlara sahiptir. Osmaniye yer fıstığı; çerez, yemeklik yağ ve fıstık ezmesi üretiminde kullanıldığı gibi, küspe ve kabukları da hayvan yemi ve endüstriyel ürünler için değerlendirilir. 

Genel Özellikler

Osmaniye yer fıstığı, Osmaniye il sınırları içerisinde yetiştirilen ve “menşe adı” koruması altında bulunan bir tarım ürünüdür. 18 Haziran 2003 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş, coğrafi sınırı Osmaniye ili ile sınırlı tutulmuştur. Ürün, Osmaniye Ticaret Borsası tarafından tescil ettirilmiştir. Osmaniye yer fıstığı, üretici ad ve markalarıyla birlikte kullanılmak koşuluyla “Osmaniye Yer Fıstığı” ibaresi ve coğrafi işaret logosuyla pazarlanabilmektedir.

Botanik Özellikler ve Yetiştiricilik

Osmaniye yer fıstığı, kazık köklü bir baklagil türüdür ve meyvelerini toprak altında oluşturan tek yıllık bir yağ bitkisidir. Türkiye genelinde yer fıstığı verimi dünya ortalamasının yaklaşık iki katı olup, bu bağlamda Osmaniye ili önemli bir üretim merkezi konumundadır. Bir bitkide yaklaşık 600–1000 adet çiçek meydana gelmekte, bunların %60–75’i döllenerek ginoforları oluşturmakta, bunların da %8–13’ü toprak altına inerek meyveye dönüşmektedir. Meyve boğumu 1–4 arası değişmekte, her meyve içerisinde 2–4 adet tohum gelişmektedir. Tohum zarları açık kahverengiden koyu kahverengiye, kabuk renkleri ise kremden açık kahverengiye kadar çeşitlilik göstermektedir.

Ekim ve Gelişim Süreci

Ekim işlemi toprak yapısına ve tür özelliğine göre 75–90 cm sıra arası, 15–20 cm sıra üzeri ve 5–9 cm derinlikte gerçekleştirilir. Osmaniye'de ilk ürün olarak 10 Nisan–20 Mayıs tarihleri arasında veya buğday hasadı sonrası ikinci ürün olarak ekimi yapılabilir. Gelişim süreci genel olarak aşağıdaki dönemlere ayrılır:

• Başlangıç gelişme dönemi: 10–20 gün
• Vejetatif gelişme dönemi: 25–35 gün
• Çiçeklenme dönemi: 30–40 gün
• Ürün oluşum dönemi: 30–35 gün
• Hasat dönemi: 10–20 gün

Kimyasal Bileşim ve Besin Değerleri

Osmaniye yer fıstığı tohumu, iki adet kotiledon ve bir embriyodan oluşur. Ağırlık bakımından tohumun %93’ünü kotiledonlar, %4’ünü kabuk ve %3’ünü embriyo oluşturur. Tohum bileşimi (100 g üzerinden) aşağıdaki gibidir:

• Nem: %3,9–13,2 (ortalama %5,0)
• Protein: %21,0–36,4 (ortalama %28,5)
• Yağ: %35,8–54,2 (ortalama %47,5)
• Selüloz: %1,2–4,3 (ortalama %2,3)
• Kül: %1,8–3,1 (ortalama %2,8)
• İndirgen şekerler: %0,1–0,3 (ortalama %0,2)
• Disakkarit şekerler: %1,9–5,2 (ortalama %4,5)
• Nişasta: %1,0–5,3 (ortalama %4,0)
• Pentozanlar: %2,2–2,7 (ortalama %2,5)
• Azotsuz maddeler: %6,0–24,9 (ortalama %13,3)

Tohumun 1000 dane ağırlığı 335–1160 gram arasında değişmektedir. Kavrulmamış çiğ tohumdaki nem oranı %5–7 arasında iken kavurma işlemi bu oranı %2 civarına düşürmektedir. Kavrulmuş yer fıstığı 100 gramında yaklaşık 600 kalori enerji içermektedir.

Yağ Asitleri Profili ve Vitamin-Mineral İçeriği

Osmaniye yer fıstığının yağ içeriği yaklaşık %50 düzeyindedir. Bu yağın %80’e yakını doymamış yağ asitlerinden oluşmakta olup, oleik asit %45, linoleik asit %35 oranlarındadır. Tokoferol (E vitamini) oranı %0,05 düzeyindedir ve bu miktar yağın oksidatif bozulmasını engelleyecek düzeydedir.

Mineral içeriği (100 g tohumda):

• Potasyum: 680–890 mg
• Kalsiyum: 20–80 mg
• Magnezyum: 90–340 mg
• Fosfor: 250–660 mg
• Kükürt: 190–240 mg
• Çinko: 2–50 mg
• Manganez: 1–50 mg
• Demir: 2–100 mg
• Bakır: 1–30 mg
• Alüminyum: 100 mg
• Nikel: 3–8 mg

Vitamin içeriği (mikrogram/100 g):

• A Vitamini: 26 IU
• Riboflavin (B2): 1.05–1.57
• Thiamin (B1): 0.5–14.0
• Niasin (B3): 88.0–200.0
• Pantotenik Asit (B5): 25.0
• Piridoksin (B6): 3.0
• Biotin (B7): 0.34
• İnositol: 1800.0
• Folik Asit (B9): 2.8
• E Vitamini: %0.018–0.030

Kavrulma sırasında thiamin miktarında azalma gözlenirken, niasin, riboflavin ve kolin düzeylerinde anlamlı değişiklik olmaz. Tohum kabuğunda thiamin'in yaklaşık %25’i bulunur.

Kullanım Alanları

Osmaniye yer fıstığı çeşitli alanlarda değerlendirilir:

• İnsan gıdası olarak: çerez, yemeklik yağ, fıstık ezmesi
• Hayvancılıkta: yağı alındıktan sonra geriye kalan küspe ve kabuk öğütülerek yem katkısı olarak
• Endüstride: fıstık yağı sabun üretiminde, kabuklar sunta üretiminde ve yakacak olarak
• Gıda sanayi: küçük miktarlarda pasta ve çikolata üretiminde

Depolama Koşulları

Hasat ve harman sonrası sergenlerde kurutulan Osmaniye yer fıstığının nem oranı %10’un altına düşürülmelidir. Depolama sırasında:

• Kabuklu tohumlar: en fazla %9 nem
• İç tohumlar: en fazla %8,5 nem
• Ortam sıcaklığı: en fazla 20 °C
• Bağıl nem: %65–70
• Ortam: iyi havalandırmalı olmalıdır

Denetim ve Gözetim

Osmaniye yer fıstığının üretim ve pazarlama süreci Osmaniye Ticaret Borsası koordinasyonunda denetlenmektedir. Denetim komisyonu; Osmaniye Ticaret Borsası, Osmaniye Ticaret ve Sanayi Odası, Osmaniye İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Osmaniye Ziraat Odası Başkanlığı temsilcilerinden oluşur. Rutin denetimlere ek olarak şikâyet üzerine de inceleme yapılabilir. Denetimlerde gerektiğinde kamu veya özel kuruluşlardan uzman desteği alınabilir.