Pütürge dermanı, Malatya ilinin Pütürge ilçesinde üretilen ve çeşitli bakliyatlar, hububatlar, yağlı tohumlar, kurutulmuş bitkiler ile baharatların karışımından oluşan yöresel bir çeşnidir. İçeriğinde nohut, buğday, mısır, buğday dövmesi, menengiç, çeşitli çekirdek türleri, ceviz, fındık, susam, çörek otu, kurutulmuş acı biber, nane, kekik, reyhan ve benzeri bileşenler bulunur. Odun ateşinde kavrulup taş değirmende öğütülerek hazırlanan bu ürün, kahvaltılarda tereyağı veya zeytinyağı ile tüketilebildiği gibi çorba, yemek ve salatalara lezzet katmak için de kullanılır. 

Malzeme Bileşimi

Pütürge dermanı, belirli oranlarda ve çeşitlilikte bakliyatlar, hububatlar, yağlı tohumlar, çekirdek türleri, kurutulmuş bitkiler ve baharatlardan oluşmaktadır. Ürünün tescil belgesine göre standart bileşimde yer alan hammaddeler ve miktarları şunlardır:

• 10 kg nohut
• 7 kg buğday
• 10 g mısır
• 7 kg buğday dövmesi
• 1 kg menengiç (çedene)
• 1 kg kayısı çekirdeği
• 1 kg ceviz içi
• 500 g yer fıstığı
• 500 g fındık içi
• 1 kg ay çekirdeği
• 1 kg kabak çekirdeği
• 250 g karpuz çekirdeği
• 250 g kavun çekirdeği
• 500 g susam
• 15 g çörek otu
• 1 kg kurutulmuş acı biber
• 1 kg kuru nane
• 1 kg kekik
• 250 g kurutulmuş maydanoz
• 150 g kurutulmuş reyhan
• 150 g kurutulmuş ısırgan otu
• 150 g biberiye
• 500 g boy otu
• 100 g karabiber
• 750 g tuz

Üretiminde, tercihe bağlı olarak patlıcan kurusu, domates kurusu, çemen, badem ve diğer kurutulmuş bitkiler de ilave edilebilmektedir. Ürünün en belirgin özelliği, üretiminde hiçbir koruyucu maddenin kullanılmamasıdır.

Tarif/Üretim Süreci

Pütürge dermanı üretimi, bileşenlerin coğrafi sınırda yetişmesi tercih edilen bir üretim anlayışına dayanmaktadır. Üretim süreci aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır:

Bileşenlerin Gruplandırılması ve Kavrulması:

Hububat, çekirdek, kurutulmuş bitki gibi bileşenler, gruplar hâlinde odun ateşinde ayrı ayrı yaklaşık 15’er dakika kavrulur. Odun ateşi kullanımı, ürünün geleneksel yöntemlere bağlı kalmasının bir gereği olarak tanımlanmıştır.

Soğutma:

Kavrulan malzemeler temiz bir bez üzerine yayılır ve soğumaya bırakılır.

Karıştırma:

Soğuyan bileşenler geniş bir bez torba veya kap içerisine alınır ve iyice karıştırılır.

Öğütme:

Karışım, taş değirmende öğütülür. Taş değirmen kullanımı, ürüne özgü dokunun ve lezzet bileşiminin oluşmasına katkı sağlayan geleneksel bir yöntem olarak kayda geçmiştir.

Eleme:

Öğütülen karışım ince gözenekli bir elekten geçirilir. Böylece homojen bir yapıya ulaşılır.

Ambalajlama:

Elde edilen ürün, gıda ile temasa uygun ambalajlarda paketlenir. Ürünün ambalajı üzerinde “Pütürge Dermanı” ibaresi ile mahreç işareti ambleminin bulunması zorunludur. Ambalaj üzerinde kullanılamadığı durumlarda, bu işaret ve ibarelerin üretim veya satış yerinde kolayca görülecek şekilde teşhir edilmesi gerekir.

Pütürge dermanı, serin ve rutubetsiz ortamlarda iki yıla kadar muhafaza edilebilmektedir.

Kullanım Alanları

Pütürge dermanı, Pütürge yöresinin mutfak kültüründe çeşitli biçimlerde kullanılmaktadır. Geleneksel olarak kahvaltılarda tereyağı, zeytinyağı veya kavurma ile ekmek batırılarak tüketilmektedir. Ayrıca çorba, yemek ve salatalarda çeşni olarak kullanılması da yaygındır.

Coğrafi Sınır Bağı

Ürünün coğrafi sınır ile ün bağı bulunmaktadır. Bu bağın temelinde, Pütürge ilçesine özgü bileşenlerin seçimi ve yöredeki üretim yöntemleri yer almaktadır. Pütürge dermanının geçmişi eski dönemlere dayanmakta ve Pütürge ilçesi mutfak kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Coğrafi işaret tesciline göre, ürünün tüm üretim aşamaları Malatya ili Pütürge ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilmelidir.

Denetim ve Kontrol

Pütürge Dermanı’nın üretim, bileşim ve işaretleme süreçleri, Pütürge Belediyesi koordinasyonunda yürütülen bir denetim mekanizmasına tabidir. Denetimler şu kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşan denetim mercii tarafından yapılmaktadır:

• Pütürge Belediyesi
• Pütürge Ziraat Odası
• Pütürge İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü

Denetim mercii, üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğunu, üretim metoduna sadakati ve coğrafi işaret ibarelerinin doğru kullanımını kontrol eder. Denetimler düzenli olarak yılda bir kez yapılmakla birlikte, ihtiyaç duyulması hâlinde veya şikâyet üzerine her zaman gerçekleştirilebilir. Denetimlerde, kamu veya özel kuruluşlardan ya da bu kuruluşlarda görevli uzman kişilerden destek alınabilmektedir. Tescil ettiren kurum ise hakların korunmasına ilişkin hukuki süreçleri yürütmektedir.