Sungurlu ilçesi, Çorum il merkezinin yaklaşık 52 km batısında yer alır. Tarihi İpek Yolu üzerinde konumlanan ilçe, hem karayolu hem de demiryolu taşımacılığında önemli bir kavşak noktasıdır. Bölge ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve ticarete dayanır; başta buğday ve ayçiçeği üretimi öne çıkar.

^{Sungurlu (Çorum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)}

Tarih

Sungurlu ve çevresi, Kalkolitik Dönem’den (yaklaşık M.Ö. 3000) itibaren yerleşim görmüş, tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. M.Ö. 1800–1200 yılları arasında Hattiler bölgede etkili olmuş, ardından Hititler döneminde bölge, başkent Hattuşaş’ın yakınında yer alması nedeniyle önem kazanmıştır. Bu dönemlerde Kral Yolu üzerinde bulunan Sungurlu, Asurlu tüccarların oluşturduğu ticaret kolonileri sayesinde Anadolu’nun iç kesimleriyle kıyı bölgeleri arasında önemli bir bağlantı noktası haline gelmiştir. Hititlerden sonra Frig, Galat ve Roma dönemlerinde de yerleşim süreklilik göstermiştir.

Malazgirt Zaferi’nin ardından Sungurlu, Danişmentli Ahmet Gazi tarafından Bizans’tan alınarak Türk hakimiyetine girmiştir. Osmanlı döneminde Sunguroğlu Mehmet Bey’in bölgede etkin olması nedeniyle ilçeye bu adın verildiği düşünülmektedir. 17. yüzyılda Sunguroğlu ailesi cami, hamam gibi yapılar inşa ettirmiş; bu dönemde Evliya Çelebi ilçede aileye ait bir su değirmeninden bahsetmiştir.

İdari olarak başlangıçta Bozok (Yozgat) sancağına bağlı olan Sungurlu’da, 1866’da belediye teşkilatı kurulmuş, ilk belediye başkanı Gregoryan Efendi olmuştur. 1894 yılında Çorum’un Ankara Vilayeti’ne bağlı sancak merkezi olmasıyla Sungurlu, Yozgat’tan ayrılarak Çorum’a bağlanmıştır. Cumhuriyet’in ilanıyla 1924’te il statüsü verilen Çorum’un ilçeleri arasında yer almıştır. Boğazkale, 1987 yılında Sungurlu’dan ayrılarak ilçe statüsü kazanmıştır.

Sungurlu, tarih boyunca iki farklı yerleşim yeri üzerine kurulmuştur. Eski yerleşim, 1509’daki “Küçük Kıyamet” olarak adlandırılan depremle yıkılmış ve yaklaşık 80.000 nüfuslu olduğu tahmin edilen şehir, bugünkü yerine taşınarak yeniden kurulmuştur. Yeni yerleşim başlangıçta Kalınsaz, Budaközü ve Selimler gibi farklı adlarla anılmış, sonunda Sunguroğlu ailesine atıfla “Sungurlu” adı benimsenmiştir.

Coğrafya ve İklim

Sungurlu, İç Anadolu ile Karadeniz Bölgeleri’nin kesişim noktasında, Çorum iline bağlı en büyük yüzölçümüne sahip ilçedir (2.557 km²). İlçe merkezi, Çorum’un güneybatısında, yaklaşık 71–72 km uzaklıktadır. 40° 09′ 50″ kuzey enlemi ile 34° 22′ 30″ doğu boylamı arasında yer alır. Coğrafi konumu, kuzeyde Kuzey Anadolu Dağları’nın alçaldığı geçit kuşağı ile güneyde İç Anadolu platosunun kesiştiği bir alanda bulunur. Bu konum, ilçeyi Karadeniz ile İç Anadolu’yu bağlayan kara yolu üzerinde önemli bir kavşak haline getirmiştir. 190-02 numaralı devlet karayolu doğu-batı ve kuzey-güney yönlü ulaşımı destekleyen bir geçiş güzergâhıdır.

Sungurlu’nun komşuları kuzeyde Uğurludağ ve Bayat, doğuda Çorum Merkez ve Alaca, güneydoğuda Boğazkale, güneyde Yozgat Merkez ve Yerköy, güneybatıda Kırıkkale’nin Delice ve Sulakyurt, kuzeybatıda ise Çankırı’nın Kızılırmak ilçeleridir. Bu durum ilçeyi üç ilin kesişme noktasına yakın bir konuma getirir.

Arazi yapısı dalgalı platolar, tepeler ve bu alanlar arasında yer alan ovalardan oluşur. En yüksek noktası yaklaşık 1700 m yüksekliğindeki Kartaltepe’dir. Diğer önemli yükseltiler arasında Nöbetibaba Tepesi (1641 m), Ziyarettepe (1425 m), Korçocuk Pınarı Tepesi (1434 m) ve Beşdam Dağı (1365 m) yer alır. Ortalama rakım 780 metredir.

Akarsu ağı Kızılırmak havzasına bağlıdır. İlçe merkezinden geçen Budaközü Çayı, en önemli akarsudur ve çeşitli yan kollarla beslenir. Güneyde, Kızılırmak’ın kolu olan Delice Irmağı ve yan dereleri yer alır. Bu akarsuların çevresinde vadiler ve tarım arazileri oluşmuştur.

İlçenin en geniş ovası Sungurlu Ovası’dır (yaklaşık 750 km²). Bu ova, çeşitli küçük düzlüklerin birleşimiyle oluşur ve tarıma elverişli alüvyal topraklara sahiptir. Güneybatıda yer alan Taybı Ovası (144 km²), Delice Ovası (300 km²) ve Emine Pınarı Ovası da tarım açısından verimli alanlardandır.

İklim karasal niteliktedir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve karlıdır. En çok yağış ilkbaharda, en az yağış ise ağustosta görülür. Yıllık ortalama yağış 418 mm’dir. Ocak en soğuk, ağustos en sıcak aydır.

Doğal bitki örtüsü büyük ölçüde bozkırdır. Orman alanları sınırlı olup, yüksek kesimlerde meşe ve sarıçam korulukları görülür. Kurakçıl otlar ve çalılar yaygındır. Tuzlu topraklara sahip kapalı havzalarda tuzcul bitki türleri yetişir. Sungurlu, Orta Asya ile Ön Asya bozkır florası arasında geçiş özelliği gösteren bir bölgede yer alır.

Nüfus ve Demografi

Sungurlu’nun nüfusu, 2007 yılında 64.631 iken 2024 yılı itibarıyla 48.844’e gerilemiştir. Bu dönemde bazı yıllarda sınırlı artışlar yaşanmış, ancak genel eğilim düşüş yönünde olmuştur. Özellikle 2017–2018, 2020–2023 dönemlerinde sırasıyla 528, 138, 268 ve 790 kişilik nüfus artışları kaydedilmiştir; diğer yıllarda ise azalmalar görülmüştür. 2024 verilerine göre ilçede erkek nüfus 25.322 (%51,84), kadın nüfus ise 23.522 (%48,16) düzeyindedir. Cinsiyetler arasındaki nüfus farkı sınırlıdır ve genellikle birkaç yüz kişi seviyesindedir. Nüfus hareketleri, göç, demografik değişim ve adres kayıt sistemine dayalı güncellemeler nedeniyle yıllar içinde dalgalı bir seyir izlemiştir.

Ekonomi

Sungurlu ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalıdır. İlçede tahıl üretimi başta olmak üzere buğday, arpa ve şeker pancarı yaygın olarak yetiştirilir. Sulanabilir alanlarda çeltik (pirinç) tarımı da yapılmaktadır. Tarım arazilerinin genişliği ve verimliliği, üretimin sürdürülebilirliğini desteklemektedir. Ayrıca kavun, lahana, kabak ve soğan gibi bazı sebze ve meyve türleri de yetiştirilmekte ve bölgesel pazarlarda değerlendirilmektedir.

Hayvancılık, tarıma tamamlayıcı bir faaliyet olarak sürdürülmektedir. İlçede küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık, kırsal alanda geçim kaynakları arasında yer alır. Mera varlığı sınırlı olsa da yem bitkileri üretimi ve tarımsal atıklar, besi hayvancılığını desteklemektedir. Süt sığırcılığı ve koyun-keçi yetiştiriciliği köylerde geleneksel olarak sürdürülmektedir.

Sanayi sektörü sınırlı ölçüde gelişmiş olup, tarıma dayalı sanayi faaliyetleri öne çıkar. İlçede unlu mamuller, yem üretimi ve tarım aletleri imalatı gibi küçük ölçekli işletmeler mevcuttur. Sungurlu Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş ve burada kâğıtçılık ile makine parçaları üretimi gibi alanlarda yatırımlar başlamıştır. Ancak sanayi genel ekonomik yapı içinde sınırlı bir paya sahiptir.

İlçenin coğrafi konumu, ticaret ve hizmet sektörüne katkı sağlamaktadır. Ana kara yolunun ilçe merkezinden geçmesi, ulaşım ve konaklama işletmelerinin gelişmesini desteklemiştir. Bu güzergâh üzerinde dinlenme tesisleri, akaryakıt istasyonları, lokantalar ve oteller yer almaktadır. Yolcu trafiği, yerel hizmet sektörünü canlandırmakta ve ilçe merkezini çevre köyler için ticaret alanı haline getirmektedir. Pazar günleri ve hasat dönemlerinde tarımsal ürün ticareti artmaktadır. Sungurlu, Çorum’un en büyük ilçesi olarak il merkezine alternatif bir ticaret noktası işlevi de görmektedir.

Turizm ve Kültür

Sungurlu, antik dönemden kalma arkeolojik alanlar ve Osmanlı dönemine ait yapılar bakımından kültürel miras açısından zengindir. İlçenin kuzeybatısındaki Yörüklü beldesi yakınlarındaki Boyalı Höyük, Hüseyindede Höyüğü ve Fatmaören Höyüğü, Tunç Çağı’na tarihlenen yerleşim izleri taşır. Özellikle Hüseyindede Tepesi’nde yapılan kazılar, Hitit dönemine ait bir tapınak alanını ortaya çıkarmıştır. Burada bulunan Hüseyindede Vazosu, üzerindeki kabartmalarla Hitit dini ritüellerini betimleyen ve arkeoloji literatüründe dikkat çeken bir eserdir. Vazo, günümüzde Çorum Müzesi’nde sergilenmektedir.

Sungurlu ilçe merkezindeki Saat Kulesi, 1891 yılında inşa edilmiş olup ilçenin simge yapılarındandır. Yakınındaki Sungurlu Ulu Camii, 1762 yılında inşa edilmiş, kesme taş mimarisi ve büyük kubbesiyle dikkat çeker. Caminin 2015 yılında restore edilerek yeniden ibadete açıldığı bilinmektedir.

Tarihî Sungurlu Hamamı, 1756’da yaptırılmış olup Osmanlı hamam mimarisinin özelliklerini taşır. Diğ Çayı üzerindeki kemerli Paşa Köprüsü de Osmanlı dönemine ait taş yapı örneklerindendir ve halen kullanılmaktadır.

Kırsal alandaki tarihî yapılar arasında, Yörüklü Ulu Camii, Kavşut Köyü’ndeki Kavşut Camii ve Demirşeyh Türbesi öne çıkar. Bu yapılar Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce koruma altına alınmıştır.

Sungurlu’nun kültürel yapısı, bölgenin tarihsel geçmişine ve etnik çeşitliliğine dayalı olarak şekillenmiştir. Antik dönemlerin izleriyle birlikte, Türk-İslam kültürüne ait öğeler ilçede belirgindir. Osmanlı döneminde bölgeye yerleştirilen Yörük ve Türkmen boyları (örneğin Karaevli, Yazır, Karakeçili, Hilâllı) demografik ve kültürel yapıyı etkilemiştir.

Yerleşik ve göçebe yaşam tarzlarının birleşimi, geleneksel el sanatlarında ve sosyal yapıda izlenebilir. Özellikle halıcılık, kilim dokumacılığı ve ahşap oymacılığı gibi el sanatlarına kırsal alanda hâlen rastlanmaktadır. Bu faaliyetler, modern yaşam biçiminin etkisine rağmen bazı köylerde sürdürülmektedir.

Kültürel etkinlikler arasında panayırlar, yağlı güreşler ve Hıdrellez kutlamaları gibi geleneksel törenler yer alır. Yöresel halk oyunları ve müzik geleneği, özellikle gençler tarafından folklor ekipleri aracılığıyla yaşatılmaktadır.

Mutfak

Sungurlu mutfağı, Çorum iline özgü geleneksel Anadolu yemek kültürünün bir parçasıdır. Düğün yemeklerinde yaygın olarak uygulanan “Çorum Beşlisi” adlı menü Sungurlu’da da sürdürülmektedir. Bu menü; düğün çorbası, etli yahni, pirinç pilavı, su böreği ve tatlı olarak baklavadan oluşur. Bu yemekler genellikle toplu etkinliklerde sunulur.

Günlük yemek kültürü ise hamur işleri ve et yemekleri ağırlıklıdır. Keşkek (yerel adıyla helise), dövülmüş buğdayla etin birlikte uzun süre pişirilmesiyle hazırlanır. Sungurlu’da mantı, farklı biçimlerde yapılmakta; kimi zaman bohça tipi olarak, kimi zaman fırında pişirilip yoğurt ve sosla sunulan kuru mantı şeklinde tüketilmektedir. Tirit, et suyunda ıslatılmış ekmek üzerine et konularak hazırlanan bir başka geleneksel yemektir.

Yörede tarımsal ürünler mutfağa doğrudan yansımaktadır. İlkbaharda toplanan madımak otu ile yapılan yemekler, toyga çorbası, bulgur aşı ve düğül aşı gibi çorba-türü yemekler sık tüketilir. Erişte ve höşmerim gibi ev yapımı ürünler, hem günlük hem özel gün sofralarında yer alır.

Sungurlu, Çorum’un ünlü ürünü olan leblebinin üretiminde de yer almakta; ilçede ve pazar yerlerinde taze kavrulmuş leblebi satılmaktadır. Et yemekleri arasında tandır kebabı, yörede fırınlarda hazırlanarak servis edilmektedir.

Tatlılar arasında un helvası, pekmez helvası (hasıda) ve cevizli çörekler öne çıkar. Yayık ayranı ve üzüm pekmezi ile hazırlanan geleneksel içecekler de yörede tüketilmektedir.