Adıyaman Besni Üzümü, Türkiye’nin Adıyaman iline bağlı Besni ilçesi ve çevresinde yetiştirilen, çekirdekli ve kurutmalık bir üzüm çeşididir. Yeşil-sarı renkli ince kabuğu, ters yumurtamsı şekli ve iri taneleri ile ayırt edilen bu üzüm, özgün iklim ve toprak koşullarında, genellikle “serpene” adı verilen özel bir terbiye sistemiyle yetiştirilir. Kurutulduğunda altın sarısına yakın kehribar rengine dönüşen Adıyaman Besni Üzümü; yüksek kuru madde, şeker ve antiradikal kapasite değerleriyle dikkat çeker. Geleneksel yöntemlerle, potasa eriyiği veya asma odun külü gibi doğal malzemelerle kurutularak işlenir. Menşe adıyla tescillenmiş olan bu üzüm, coğrafi sınırları belirli alanlarda üretilip denetim altına alınarak piyasaya sunulmaktadır.

Morfolojik Özellikler

Yaş Üzüm

• Tane büyüklüğü: 347,11 ± 65,59 mm²
• Tane uzunluğu: 21,02 ± 2,24 mm
• Şekil: Ters yumurtamsı, kısa oval
• Kabuk: İnce (116,02 ± 17,51 µm), yeşil-sarı renkli
• Et dokusu: Sert, renksiz, susuz ve aromasız
• Sap özellikleri: Kısa (7,74 ± 1,23 mm), salkımdan kolay kopan (0,13 ± 0,06 kg)
• Çekirdek: 2–3 adet
• Çiçek tipi: Erdişi
• Salkım oluşumu: Yazlık sürgünlerin 3–4. boğumlarında

Kuru Üzüm

• Kuru madde: %82,40 ± 0,01 (Brix)
• Şeker bileşimi:
• Sakkaroz: %2,74 ± 0,02
• Fruktoz: %46,91 ± 0,01
• Glikoz: %50,35 ± 0,01
• Kül içeriği: %2,58 ± 0,01
• pH: 4,41 ± 0,01
• Titrasyon asitliği: %0,47 ± 0,01
• Antiradikal kapasite: 32,26 ± 0,01 mM Troloks
• Renk: Altın sarısına yakın kehribar

Fenolojik Özellikler

• Göz uyanması: Nisan ayının 1.–2. haftası
• Tam çiçeklenme: Mayıs ayının 2.–3. haftası
• Ben düşme dönemi: Temmuz sonu
• Olgunlaşma: 10–25 Ağustos (orta geçci)
• Etkili sıcaklık toplamı (EST):
• Yıllık: 2733–3155 gün°C
• Çiçeklenmede: 571–610 gün°C
• Ben düşmede: 2203–2489 gün°C

Toprak ve İklim Özellikleri

Besni ilçesindeki bağ alanları genellikle tınlı-killi toprak yapısına sahiptir. Kireç oranı %1–10, organik madde oranı ise %1–2 arasında değişmektedir. Topraklar hafif alkali karakterlidir (pH 7,4–8,4) ve tuzluluk problemi bulunmamaktadır. Yüksek potasyum (40–200 K₂O kg/da) ve düşük fosfor (4–12 P₂O₅ kg/da) içeriği, üzümdeki kül miktarının yüksek olmasına katkı sağlar. İlçenin rakımı 1050 metre olup, yıllık ortalama yağış miktarı 565 mm düzeyindedir. Ayrıca, bölgedeki düşük taban suyu seviyesi, yaş üzümlerin yüksek kuru madde içeriğine ulaşmasını kolaylaştırır.

Yetiştiricilik Uygulamaları

Ürün, geçmişte odun çelikleriyle çoğaltılmış olmakla birlikte günümüzde yaygın olarak Amerikan asma anaçları üzerine aşılama yoluyla yetiştirilmektedir. Bu tercih, filoksera zararlısına karşı dayanıklılık sağlamaktadır. Adıyaman Besni Üzümü, yerel olarak “serpene” adı verilen özel bir terbiye şekliyle yetiştirilir. Bu yöntemde omcanın gövdesi 80–100 cm yüksekliğe kadar uzatılır; ardından kol oluşturularak destek çubukları ile yere paralel uzatılır. Çubuklar kısa ya da yarı uzun olarak budanır. Sulama genellikle yapılmaz; az sayıda bağda damla sulama sistemi kullanılır. Gübreleme, küçükbaş hayvan gübresi ile yapılır.

Hasat ve Kurutma Yöntemleri

Ürünün hasadı ağustosun ikinci haftasından başlayarak eylül ortasına kadar sürer. Hasat, bağ makaslarıyla elle yapılır. Kurutma işlemi doğrudan bağlarda kurulan sergilerde gerçekleştirilir. Bu uygulama taşıma sırasında oluşabilecek zararları önler. Kurutma iki geleneksel yöntemle yapılır. İlki, asma odunu külü, su ve zeytinyağı (veya eritilmiş keçi tereyağı) ile hazırlanan bir karışıma tanelenmiş üzümlerin daldırılmasıdır. İkinci yöntem ise yalnızca saf zeytinyağı kullanılarak gerçekleştirilir. Her iki yöntemde de üzüm taneleri karışıma batırılıp çıkarıldıktan sonra sergi yerlerine serilir.

Potasa Eriyiği Uygulaması

Kurutma işlemi öncesinde taneler ayrıca potasa çözeltisine batırılır. Türkiye genelindeki yaygın uygulamaların aksine, Adıyaman Besni Üzümünde potasa çözeltisine batırma işlemi salkım halinde değil, tanelenmiş olarak yapılır. Böylece küçük, çürük veya renk bozukluğu olan taneler ayıklanır. Potasa eriyiği; %0,1 zeytinyağı, %5 potasyum karbonat (K₂CO₃) ve sudan oluşur. Karışım soğuk daldırma yöntemi ile (15–17 °C) uygulanır. Bu işlem tanelerin çatlamasını ve büzüşmesini önleyerek ürün kalitesini korur ve raf ömrünü uzatır.

Ambalaj ve Muhafaza

• Kuru üzümler 5–10 kg’lık karton kutularda jelatin poşetle veya perakende için polietilen/polipropilen kutularda ambalajlanır.
• Doğrudan güneş ışığı almayan, kuru ve serin ortamlarda saklanmalıdır.

Denetim Mekanizması

Denetimler, Besni Belediyesi koordinatörlüğünde; Besni İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Besni Ziraat Odası ve belediye temsilcilerinden oluşan bir denetim mercii tarafından yürütülmektedir. Denetimler yılda en az bir kez yapılır; şikâyet ya da ihtiyaç hâlinde ek denetimler gerçekleştirilir. Denetim faaliyetlerinde, ürünün yetiştirildiği toprakların uygunluğu, serpene terbiye şeklinin uygulanışı, hasat zamanı, kurutma öncesi kalite kontrolü ve potasa çözeltisinin uygunluğu gibi unsurlar kontrol edilir. Denetim raporları, Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulmak üzere hazırlanır.

İlgili Kurumlar:

• Besni İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü:
• Toprak uygunluğu ve terbiye şekli denetimi
• Hastalık ve zararlı kontrolü
• Hasat sonrası süreçlerin kontrolü
• Besni Ziraat Odası:
• Hasat zamanı belirleme
• Tane seçimi ve potasa çözeltisi denetimi
• Besni Belediyesi:
• Ürünün tanım ve ayırt edici özelliklerine uygunluk
• Gerekirse analiz yapılması

Denetimler yılda en az bir defa yapılmakta, gerek görülürse şikâyet üzerine veya herhangi bir zamanda tekrar gerçekleştirilmektedir. Tüm raporlamalar, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu uyarınca Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulmaktadır.