Alaca camili kilimi, Çorum ilinin Alaca ilçesinde geleneksel yöntemlerle üretilen, mahreç işareti tescilli bir el dokuması kilimdir. Yün ipliklerin baca kurumu, tetire otu, kuru pancar ve boya otu gibi doğal kaynaklardan elde edilen kök boyalarla renklendirilip ıstar tezgâhlarında veya ip ağacında dokunmasıyla elde edilir. Hem yer kilimi hem de duvar örtüsü olarak kullanılabilen bu kilimde, deveboynu, eliböğründe, ördekli ve sulupıtırak gibi geleneksel motifler yer alır. 

Genel Özellikler

Alaca camili kilimi, Çorum ilinin Alaca ilçesine özgü geleneksel bir el dokuması kilim türüdür. Bu kilim, yörede uzun geçmişe sahip dokuma kültürünün bir ürünü olup hem yer kilimi hem de duvar örtüsü olarak kullanılabilecek niteliktedir. Mahreç işaretiyle tescillenmiş olan Alaca camili kilimi, üretiminde doğal boyalarla renklendirilmiş yün ipliklerin tercih edilmesi ve kendine özgü dokuma tekniğiyle ayırt edilir. Ürünün karakteristiğini belirleyen temel unsurlar arasında renk kompozisyonları, geleneksel motif çeşitliliği, kenar ve iç bölüm düzenlemeleri, dokuma sırası ve teknik detaylar yer alır.

Malzeme ve Renklendirme

Kilimin dokumasında kullanılan iplikler yün esaslıdır. Bu iplikler, geleneksel yöntemlerle baca kurumu, tetire otu, kuru pancar ve boya otu gibi doğal kaynaklardan elde edilen kök boyalarla renklendirilir. Zamanla, bazı üretimlerde hazır ipliklerin de kullanıldığı gözlenmektedir. Renk paleti başlangıçta kırmızı, sarı ve siyah tonlarıyla sınırlıyken zamanla mavi, yeşil, kahverengi ve bu renklerin ara tonları da dokumalarda yer bulmuştur.

Motif ve Desen Özellikleri

Alaca camili kilimi, motifsel yapısıyla dikkat çeker. Dokumanın merkezine yerleştirilen motifli kutulara “top” adı verilir. Bu toplar, kilimin ortasında kare ya da dikdörtgen formda yer alır ve tek sayılı gruplar hâlinde (1, 3, 5, 7, 9, 11) kilimin büyüklüğüne göre dokunur. Her topta aynı motif farklı renklerde işlenebileceği gibi, her biri farklı desenlerde de olabilir.

Motifler arasında deveboynu, eliböğründe, mekikli, ördekli, sulupıtırak ve kıvrım gibi geleneksel Türk kilim motifleri öne çıkar. Ayrıca zincirli, karnıyarık, aynalı, çiftegül, koçboynuzu ve dal gibi başka motifler de kullanılır. Topları birbirinden ayırmak amacıyla “arayol” olarak adlandırılan ve genellikle 2–3 cm genişliğinde olan ince desenli bantlar kullanılır. Bu arayollar, kenar desenleriyle uyumlu olacak biçimde tasarlanır.

Kilimde birden fazla kenar dokuması yer alır. Dış kenar, motiflerin tekrarından oluşur ve kilimin dört tarafını çevreler. Bununla birlikte, bir veya iki iç kenar daha yer alabilir. Uzun kenarlarda üç farklı motifin kullanımı mümkündür; kısa kenarlarda ise bu motiflerin devamı ya da zikzak desenli geçişler uygulanır. Etek kısmı, kilimin başlangıç noktasıdır. Etek dokuması kenar motifleriyle bütünlük oluşturur ve bu bölgeye atkı ipliklerinden püsküller yapılır.

Üretim Süreci ve Teknik Aşamalar

Alaca camili kilimi, geleneksel ıstar tezgâhlarında veya ip ağacında dokunur. Dokumaya başlamadan önce, çözgü iplikleri çift alınarak atkı ipliği ile en az iki sıra zincir örgü yapılır. Bu işlem, ipliklerin çözülmesini önlemeye yöneliktir. Ardından, etek bölümü beyaz ya da dokumada kullanılan ipliklerle 2 cm kadar dokunur. Etek dokuması tamamlandıktan sonra motif işlenmesine geçilir.

Motifler belirli alanlara, o alanın rengine uygun iplikle motif alanı içinde gidip gelerek işlenir. Her kenar için belirli motifler seçilerek kenar bölümleri oluşturulur. Arayollarla ayrılmış kutucuk motiflerin işlenmesiyle kilimin iç düzeni tamamlanır. Dokuma sırasında “kirkit” adı verilen bir aletle iplikler sıkıştırılır; ayrıca tarakla da atkı iplikleri yerleştirilir. Dokuma tamamlandığında, etek kısmı yeniden örülür, saçak payları bırakılarak çözgüler kesilir ve ipler bağlanarak dokuma sonlandırılır.

Kullanım Biçimi ve Tescil Uygulaması

Alaca camili kiliminin tescilli adı ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer alır. Ürün üzerinde doğrudan kullanımın mümkün olmadığı durumlarda, bu ibare ve amblem üretim yerinde görünür şekilde bulundurulur.

Coğrafi Sınır ve Ün Bağı

Alaca camili kilimi, yalnızca Çorum ilinin Alaca ilçesi sınırları içerisinde üretilmektedir. Yörede uzun bir geçmişe sahip olan bu dokuma geleneği, Alaca ilçesinin kültürel ve ekonomik yapısında önemli bir yere sahiptir. Kilimle ilçe arasında tarihî ve sosyoekonomik düzlemde bir ün bağı bulunur. Bu nedenle, ürünün tüm üretim aşamaları coğrafi sınır içinde gerçekleştirilmelidir.

Denetim ve Koruma

Alaca camili kiliminin üretim süreçleri ve tescil koşulları, Alaca Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan bir denetim mercii tarafından izlenir. Bu mercii, Alaca Kaymakamlığı, Alaca İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Alaca Ticaret Borsası, Alaca Esnaf ve Sanatkârlar Odası, Alaca Ziraat Odası ve Alaca Belediyesinden birer temsilcinin katılımıyla altı kişiden oluşur. Denetimler yılda en az bir kez düzenli olarak gerçekleştirilir; ayrıca gerektiğinde ya da şikâyet üzerine denetim yapılabilir. Denetimlerde, üretim malzemeleri, üretim metoduna uygunluk, ürün özelliklerinin doğruluğu ve tescil işaretlerinin usule uygun kullanımı değerlendirilir. Gerek görüldüğünde kamu ve özel sektörden uzman desteği alınabilir. Hukuki hakların korunması süreci tescil ettiren kurum tarafından yürütülür.