Döşemealtı el halısı, Antalya ilinin Döşemealtı ilçesinde yüzyıllardır sürdürülen geleneksel el dokumacılığı pratiğine dayanan, koyun yününden üretilen ve Türk (Gördes) düğümüyle dokunan bir halı türüdür. Mahreç işaretiyle tescillenen bu halılar, belirgin geometrik ve stilize motifleri, doğal kök boyalarla elde edilen renkleri ve yerel tezgâh yapısıyla karakterize edilir. 

^{Döşemealtı El Halısı (AA)}

Yapısal ve Teknik Tanım

Döşemealtı el halısı, Antalya ilinin Döşemealtı ilçesinde 12. yüzyıldan sonra bölgeye yerleşen Teke yörükleri tarafından geliştirilen, coğrafi sınırla özgün üretim bağı bulunan ve mahreç işaretiyle tescillenmiş bir halı ürünüdür. Tescil numarası 796 olup, 8 Temmuz 2021 tarihinde tescil edilmiş; başvuru 27 Ağustos 2020 tarihinde, Döşemealtı Belediyesi tarafından yapılmıştır. Ürün grubu "halılar ve kilimler" olarak sınıflandırılmış; coğrafi işaret türü ise mahreç işareti olarak belirlenmiştir.

Döşemealtı el halısı, yün iplikten yapılmış atkı ve çözgü sistemiyle, sarma tezgâhlarda ve Türk (Gördes) düğümü kullanılarak dokunur. Türk düğümü, ilmek ipinin iki bitişik çözgü telinin çevresine iki kez dolandırılarak uçların bu tellerin arasından çekilmesi ile uygulanır. Bu teknikle elde edilen yapı, motiflerin daha net ve geometrik bir şekilde tanımlanmasına imkân tanır. Halının düğüm kalitesi, cm² ya da dm² başına düşen düğüm sayısı ile ölçülür. Önceki uygulamalarda cm² başına 3x4 veya 4x4 düğüm sıklığı gözlemlenirken, bu oran günümüzde 2x2'ye gerilemiştir.

Kenar örgüsü ilmeksiz ve kilim tarzında olup, 1-1,5 cm enindedir ve halının zemin rengiyle aynıdır. Kilim örgüsü 2-3 cm kalınlığında dokunur. Halının boyutları genellikle kareye yakın seccade formundadır; en küçük ölçüsü 71x120 cm, en büyük ölçüsü ise 143x196 cm'dir.

Motifler ve Desen Çeşitliliği

Halı desenleri geleneksel motifler ve simetrik kompozisyonlarla şekillenir. Her bir motif, süreklilik gösteren bir sembolik düzeni yansıtır.

Belirlenen örnek türleri ve boyutları:

• Halelli Halı: 74x126 cm. Şıngır, yantır, çıkarımdan, ek motifleri.
• Toplu Halı: 74x130 cm. Haçvari motifler.
• Akrepli Halı: 77x128 cm. Madalyon içinde akrep motifli.
• Dallı Halı: 68x119 cm. Merkezde "tırnaklı çiçek" motifi.
• Dallı-Akrepli Halı: 73x138 cm. Karma motif dizilimi.
• Camili Halı: 70x140 cm. Cami ve yıldız motifleri.
• Kocasulu Halı: 79x136 cm. Kocasu motifli orta zemin.

Motiflerde yer alan "su" olarak adlandırılan bordürler çeşitli desen sıralamalarından oluşur ve halk ağzında tanımlanmıştır. Bunlar arasında kocasu, nacaklı su, laleli su, öküz sidiği, tutmaç suyu gibi adlandırmalar yer alır.

^{Döşemealtı El Halısı (AA)}

Üretim Alanı ve Coğrafi Bağ

Halılar, Antalya ilinin Döşemealtı ilçesine bağlı Camili, Ekşili, Ilıca, Killik, Karataş, Ahırtaş, Dereli, Karaveliler, Selimiye ve Kovanlık mahallelerinde üretilir. Bu alanlar, üretim sonrasında halıların renklerinin güneş ve nem etkisiyle ton değişimine uğraması amacıyla serildiği açık tarla ve boş arazi uygulaması için kullanılır.

Kullanım Biçimi

Döşemealtı el halısı ibaresi ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi ya da ambalajı üzerinde yer almak zorundadır. Bu mümkün olmadığı hallerde, söz konusu ibare ve amblem, işletmede kolayca görülecek şekilde bulundurulmalıdır.

Denetim

Denetim faaliyetleri Döşemealtı Belediyesi koordinasyonunda, Döşemealtı Belediyesi ve Döşemealtı İlçe Halk Eğitim Merkezi tarafından görevlendirilen, ürün konusunda bilgi sahibi en az birer temsilcinin katılımıyla oluşan denetim kurulu tarafından yürütülür. Denetimler yılda bir kez düzenli olarak yapılmakta; şikâyet ya da gerek görülen durumlarda ise sıklığı artırılabilmektedir.

Denetim kriterleri şunlardır:

• Kullanılan ipliğin tanıma uygunluğu,
• Boyama tekniklerinin belirlenen usullerle örtüşü,
• Düğüm sıklığının cm² başına düşen düğümlerle uyumu,
• Düğüm türünün standarda uygunluğu,
• Motiflerin yapısal özellikleri ve kompozisyondaki yeri,
• Geleneksel motiflerin toplam kompozisyon içindeki ağırlığı,
• Coğrafi işaret ibaresi ve mahreç işareti ambleminin kullanım doğruluğu.

Denetim kurulunun ihtiyaç duyulması halinde kamu ve özel kurumlardan, uzman kişilerden ya da hizmet sağlayıcılardan destek alması mümkün kılınmıştır. Tescil ettiren kurum, hakların korunmasına yönelik hukuki süreçleri yürütmekle sorumludur.

^{Döşemealtı El Halısı (AA)}