Kozan portakalı, Adana ilinin Kozan ilçesine özgü mikroklimatik koşullarda yetiştirilen, menşe adıyla tescillenmiş yerel bir portakal çeşididir. Yuvarlak şekilli, orta kalınlıkta ve pürüzlü kabuklu, koyu portakal renkli, az çekirdekli ve çok sulu meyveleriyle hem sofralık hem de sanayi tipi kullanıma uygundur. Yüksek suda çözünür kuru madde içeriği ile dikkat çeken bu ürün, olgunluğa aralık ayında erişip mart ayına kadar hasat edilebilir. Kozan portakalı, turunç anacına göz aşısı yöntemiyle üretilen fidanlardan elde edilir ve üretim sürecinde özel budama, gübreleme, sulama ve zararlılarla mücadele uygulamalarıyla yetiştirilir.
Coğrafi Sınır ve Ekolojik Özellikler
Kozan portakalı, Adana iline bağlı Kozan ilçesinde, denizden yaklaşık 100 km içeride, kalker tepelerle çevrili ve güneyi açık morfolojik yapıya sahip bir mikroklimada yetiştirilir. Bu özgün coğrafi konum, turunçgil tarımına uygun sıcaklık, nem ve toprak yapısını lokal ölçekte sağlayarak ürünün karakteristik özelliklerini şekillendirir. İlçede bol su kaynaklarının bulunması da tarımsal verimi destekler.
Botanik Özellikleri
Kozan portakalı, geniş taç hacmine sahip portakal ağaçlarında yetişen, orta kalınlıkta ve pürüzlü kabuğa sahip, yuvarlak şekilli bir meyvedir. Meyve eti koyu portakal renginde, sıkı yapıda, çok sulu ve az çekirdeklidir. Suda çözünebilir kuru madde oranı yüksek olduğu için hem sofralık hem de sanayi tipi kullanım için uygundur. Olgunlaşma dönemi aralık ayında başlayarak mart-nisan aylarına kadar sürer.
Meyvenin bazı fiziko-kimyasal ve morfolojik özellikleri aşağıdaki gibidir:
- Meyve ağırlığı: 146 g (min)
- Meyve eni: 68,50–72,00 mm
- Meyve uzunluğu: 68,50–72,00 mm
- Kabuk kalınlığı: 1,05–3,60 mm
- Çekirdek sayısı: 4,10–11 adet
- Dilim sayısı: 10–14 adet
- Usare miktarı: %47,00–%55,00
- Suda çözünür kuru madde / asit oranı: %10,20–%11,00
- Titre edilebilir asitlik (sitrik asit cinsinden): %0,75–%0,99
Bu veriler, ürünün standardize edilebilirliğini ve denetlenebilirliğini sağlamaktadır.
Üretim Yöntemi
Kozan portakalı üretiminde kullanılan fidanlar, turunç anacına göz aşısı ile elde edilir. Aşı gözü, verimli ve sağlıklı ağaçlardan seçilir. Anaçlar turunç çekirdeğinden elde edilir; yere düşen meyveler tohum üretiminde kullanılmaz. Fidan yetiştirme süreci, yastıklarda çimlendirme, şaşırtma, hereklendirme ve budama aşamalarını kapsar.
Dikim işlemi, eylül aylarında yapılır. Fidanlar arasında 7x7 m veya 8x7 m aralık bırakılır. Dikim öncesinde arazide tesviye ve pulluk tabanı kırımı gerçekleştirilir. Herbisit uygulamaları ve çapalama ile yabancı ot mücadelesi yapılır. Gübreleme, kasım-aralık aylarında taban gübrelemesi ve yıl boyunca 2-3 kez üst gübrelemesi şeklinde uygulanır.
Sulama mayıs-ekim ayları arasında gerçekleştirilir ve ağaç başına 650-750 mm su verilir. Ağaçlar genellikle 5. yıldan itibaren meyve vermeye başlar; 6. veya 7. yılda tam verime ulaşır. Budama işlemleri ağacın dengeli taç oluşturmasını ve uzun vadeli verimini desteklemek amacıyla planlanır.
Hasat Dönemi ve Soğuk Dayanımı
Hasat dönemi aralık ile mart ayları arasında gerçekleştirilir. Kozan bölgesinde iklim koşulları nedeniyle soğuk ve don zararları görülmez. Bu durum ürünün üretim güvenliğini artırmaktadır.
Denetim Süreci
Kozan portakalının menşe adı koruması kapsamındaki denetimleri, Kozan Ticaret Odası koordinatörlüğünde, Kozan İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Kozan Sebzeciler Meyveciler ve Satıcılar Esnaf Odası ve Kozan Ziraat Odası temsilcilerinden oluşan dört kişilik bir denetim mercii tarafından yürütülür. Denetimler yılda en az bir kez gerçekleştirilmekle birlikte, ihtiyaç duyulduğunda veya şikâyet durumunda tekrarlanabilir.
Denetimlerde kontrol edilen başlıca unsurlar:
- Üretimin coğrafi sınırlar içinde yapılması
- Üretim yöntemine uygunluk
- Meyve şekli, kabuk pürüzlülüğü, ete bağlılık durumu gibi fiziksel özellikler
- Logo ve menşe adı ambleminin doğru kullanımı
Gerekli durumlarda, denetim sürecine uzman kişiler ve kuruluşlar da dâhil edilebilir. Tescil ettiren kurum, ürünün menşe adı haklarının korunması için hukuki süreçleri yürütmekle yükümlüdür.
