Manavgat altın susamı, Sesamum indicum türüne ait, yüksek yağ ve protein içeriğiyle öne çıkan, yalnızca Antalya’nın Manavgat ilçesinde yetiştirilen coğrafi işaretli yerel bir susam çeşididir. Tarihi 15. yüzyıla uzanan bu ürün, sıcak iklim koşulları ve alüvyal, organik maddece zengin topraklarda gelişerek belirgin sarı-açık kahverengi dane rengi, %50–62 arasında değişen yağ oranı ve kendine özgü aroması ile ayırt edilir.

^{Manavgat Altın Susamı (Manavgat Ticaret ve Sanayi Odası)}

Tarihsel Arka Plan

Manavgat altın susamı, Sesamum indicum türüne ait, Pedeliaceae familyasında yer alan, tek yıllık ve çift çenekli bir yağ bitkisi olan susamın, Antalya ili Manavgat ilçesi sınırları içerisinde yetiştirilen ve belirli coğrafi, fiziksel ve kimyasal niteliklere sahip yerel çeşididir. 26 Mart 2021 tarihinde 709 numara ile Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından menşe adı kapsamında tescillenmiştir. Coğrafi işaret başvurusu 23 Haziran 2020 tarihinde yapılmış olup, tescil ettiren kurum Manavgat Ticaret ve Sanayi Odası’dır.

Manavgat’ta susam üretiminin tarihi 15. yüzyıla kadar uzanmaktadır. 1450 tarihli Osmanlı tımar defterlerinde tahin üretimi yapan tahinhanelerden alınan vergilere dair kayıtlar, bölgede susam üretiminin bu tarihten önce de mevcut olduğunu göstermektedir. Bu üretim geleneği, Osmanlı Sarayı’na tahin tedariki sağlayacak kadar gelişmiş bir tarımsal etkinlik düzeyine ulaşmıştır.

^{Manavgat Altın Susamı (AA)}

Coğrafi Sınır ve Yetişme Koşulları

Manavgat altın susamı yalnızca Antalya ili Manavgat ilçesi sınırları içerisinde yetiştirilmektedir. Bu bölge, tarımsal üretim açısından önemli özellikler taşıyan Manavgat Nehri Havzası ve Karpuz Çayı Havzası gibi alüvyal topraklara sahiptir. Toprak yapısı killi-tınlı olup, nötr veya hafif alkali pH derecesine sahiptir. Organik madde yönünden zengin olan bu topraklar, aynı zamanda yeterli mineral içeriği ile susam tarımı için elverişli bir ortam oluşturur.

Susam bitkisi sıcağı seven bir türdür ve üretim döneminde bölgedeki aylık ortalama sıcaklık 20,2°C ile 24,6°C arasında değişmektedir. Mayıs-Eylül dönemindeki bu sıcaklık aralığı ile birlikte gece-gündüz sıcaklık farkının az olması, özellikle yüksek yağ oranının oluşmasında belirleyici rol oynar. Ayrıca 5, 10 ve 20 cm derinlikteki toprak sıcaklıklarının 25°C’nin üzerinde olması da çimlenme ve büyüme açısından önemlidir.

^{Manavgat Altın Susamı (AA)}

Botanik Özellikleri

Manavgat altın susamı, Muganlı-57 susam çeşidinden üretilir. Bitkinin fiziksel ve kimyasal özellikleri aşağıda özetlenmiştir:

• Kapsül Boyu: 3–3,5 cm
• Kapsül Genişliği: 0,9–1,2 cm
• Bitkideki Kapsül Sayısı: 70–140
• Dane Rengi: Sarı – Açık kahverengi
• Dane Uzunluğu: 3,1–4,2 mm
• Dane Genişliği: 1,9–2,1 mm
• 1000 Dane Ağırlığı: 3–5 g
• Protein Oranı: %15–22
• Yağ Oranı: %50–62

Bu özellikler, ürünü ulusal ve uluslararası pazarlarda ayırt edici kılan temel parametreler arasında yer almaktadır.

^{Manavgat Altın Susamı (AA)}

Üretim Metodu

Ekim: Toprak sonbahar ve kış aylarında sürülerek hazırlanır. İlkbaharda, toprak tava geldiğinde ikileme işlemi yapılır. Ekim; buğday ve arpa hasadından sonra da gerçekleştirilebilir. Mibzerle yapılan ekimde dekara 400–600 g, serpme yöntemiyle ekimde ise 800–1000 g susam tohumu kullanılır.

Gelişim Süreci: Bitkiler 10–15 cm boya ulaşıncaya kadar tarlaya girilmez. Çiçeklenme genellikle ekimden 45–50 gün sonra başlar. Bu dönemden itibaren hızlı boylanma görülür.

Sulama: Bölgedeki toprak nemi genellikle yeterli olduğundan, sulama yapılmaksızın yetiştiricilik mümkündür.

Gübreleme: Ekim öncesi taban gübre olarak azot, fosfor ve potasyum içeren dengeli gübreleme yapılır.

Yabancı Ot Mücadelesi: İlkbaharda uygulanan ikileme işlemiyle yabancı ot kontrolü sağlanır. İkileme sırasında toprak 8–10 cm derinliğinde işlenerek hem su kaybı azaltılır hem de ot temizliği sağlanır.

Hasat ve Harman: Bitkinin olgunlaştığını gösteren belirtiler; yaprak ve kapsüllerde sararma, yaprak dökümü, alt kapsüllerin renk değişimi ve çiçeklenmenin sona ermesidir. Hasat elle yapılır. Hasat edilen bitkiler 10–25’lik demetler hâlinde, güneş altında “baskı” adı verilen kurutma işlemine alınır. Bu işlem 3–5 gün sürer. Kurutma sonrasında bitkiler tepe kısımlarından bağlanarak düz zemine yerleştirilir. Kapsüller açıldığında, tohumlar dökülür ve harman makineleri ile temizlenip çuvallanır.

^{Manavgat Altın Susamı (AA)}

Kullanım ve Etiketleme

Manavgat altın susamı, menşe adı kapsamında tescillendiğinden, “Manavgat Altın Susamı” ibaresi ve menşe adı amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer almak zorundadır. Ambalaj üzerinde kullanım mümkün değilse, ibare ve amblem işletmede kolayca görülebilecek şekilde sergilenmelidir.

Denetim Süreci

Manavgat altın susamının üretimi ve ticarileştirilmesi, belirli denetim süreçlerine tabidir. Denetim faaliyetleri, Manavgat Ticaret ve Sanayi Odası’nın koordinasyonunda yürütülür. Denetim mercii, bu kurumun yanı sıra Manavgat İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Manavgat Ziraat Odası temsilcilerinden, ürün konusunda uzman en az üç kişiden oluşur.

Yılda en az bir kez olmak üzere düzenli denetimler yapılır. Bunun dışında, ihtiyaç duyulan durumlarda veya şikâyet üzerine denetim gerçekleştirilmesi mümkündür.

Denetimde dikkate alınan başlıca kriterler şunlardır:

• Üretimde kullanılan susam türünün belirlenen çeşitle uyumu,
• Üretimin yalnızca tescil edilen coğrafi sınırlar içinde yapılıp yapılmadığı,
• Ekim, yabancı ot mücadelesi ve hasat gibi uygulamaların, tarif edilen üretim yöntemine uygunluğu,
• Gerekli görüldüğünde, yağ ve protein oranlarının laboratuvar analizleriyle kontrolü,
• Ürün veya ambalaj üzerinde “Manavgat Altın Susamı” ifadesi ile menşe adı ambleminin doğru biçimde kullanılıp kullanılmadığı.

Denetim mercii, gerektiğinde kamu veya özel sektör kuruluşlarıyla ya da bu kurumlarda görevli uzman kişilerle iş birliği yapabilir; dışardan hizmet alımı da mümkündür. Tescil ettiren kurum ayrıca, ürünle ilgili hakların korunmasına ilişkin hukuki süreci yürütmekle sorumludur.

^{Manavgat Altın Susamı (AA)}