Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması (2025), Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında uzun süredir devam eden anlaşmazlıkları sona erdirmek amacıyla imzalanmış bir uluslararası barış belgesidir. Anlaşma, Amerika Birleşik Devletleri’nin arabuluculuğunda, 8 Ağustos 2025 tarihinde Washington DC’deki Beyaz Saray’da düzenlenen “Barış İmza Töreni” ile yürürlüğe girmiştir.
Beyaz Saray'daki Zirvede Azerbaycan ile Ermenistan "Barış İçin" Ortak Deklarasyona İmza Atıyor, 8 Ağustos 2025 - (Anadolu Ajansı)
Törene Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve ABD Başkanı Donald Trump katılmıştır. Anlaşma, taraflar arasındaki toprak ve sınır sorunlarının kalıcı olarak çözülmesini, karşılıklı diplomatik ilişkilerin yeniden tesis edilmesini ve Güney Kafkasya bölgesinde ulaşım ile ekonomik iş birliğinin geliştirilmesini öngörmektedir.
Tarihsel Arka Plan
Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki ihtilafların kökeni, Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan ve nüfusunun bir kısmı Ermenilerden oluşan Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’na dayanmaktadır. 1980’lerin sonlarında Sovyetler Birliği’nin çözülme sürecine girmesiyle birlikte bölgede etnik ve siyasi gerilimler artmış, 1988’den itibaren Dağlık Karabağ’ın statüsü üzerine protestolar, çatışmalar ve karşılıklı saldırılar başlamıştır.
1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Azerbaycan ve Ermenistan bağımsız devletler olarak ortaya çıkmıştır. Kısa süre içinde iki ülke arasında Dağlık Karabağ ve çevresindeki yedi rayonun kontrolü için geniş çaplı bir savaş yaşanmıştır. 1994 yılında imzalanan ateşkes anlaşmasıyla çatışmalar durdurulmuş, ancak Dağlık Karabağ fiilen Ermeni güçlerinin ve Ermenistan’ın desteğindeki yönetimin kontrolünde kalmıştır. Bu süreçte Azerbaycan topraklarının yaklaşık yüzde 20’si işgal altında bulunmuştur.
1994–2020 yılları arasında ateşkes sık sık ihlal edilmiş, sınır hattında zaman zaman yoğun çatışmalar yaşanmıştır. 2016 Nisan ayında gerçekleşen “Dört Gün Savaşı” olarak bilinen çatışmalar, Azerbaycan’ın bazı stratejik tepeleri ele geçirmesiyle sonuçlanmıştır.
27 Eylül–10 Kasım 2020 tarihleri arasında yaşanan ve “44 Gün Savaşı” olarak anılan çatışmalarda Azerbaycan, Füzuli, Cebrayıl, Zengilan, Kubadlı ve Şuşa dahil olmak üzere geniş alanlarda kontrol sağlamıştır. Rusya’nın ara buluculuğunda 10 Kasım 2020’de imzalanan üçlü bildiride Ermenistan, işgal ettiği Ağdam, Laçın ve Kelbecer rayonlarından çekilmeyi kabul etmiştir.
2023 yılı Eylül ayında Azerbaycan, Karabağ’da düzenlediği “antiterör operasyonu” ile bölgede tam egemenliğini tesis etmiş, Ermeni silahlı gruplar teslim olmuş ve bölgedeki fiili yönetim feshedilmiştir.
Bu askerî ve siyasi gelişmelerin ardından taraflar arasında yeni bir barış süreci başlatılmış, Moskova, Brüksel ve Washington gibi farklı platformlarda müzakere turları düzenlenmiştir. 2021 yılında Azerbaycan, Ermenistan’a resmî bir barış teklifi sunmuş; 2022’de ise beş maddelik bir taslak ile toprak bütünlüğü ve egemenliğin karşılıklı tanınması, sınırların belirlenmesi, ulaşım hatlarının açılması gibi konular gündeme getirilmiştir.
Tarafların özellikle Zengezur Koridoru’nun statüsü ve Karabağ Ermenilerinin gelecekteki hakları konusundaki farklı tutumları nedeniyle bu girişimler sonuçsuz kalmıştır. 2025 yılına kadar diplomatik temaslar sürmüş, nihayetinde Washington’da ABD arabuluculuğunda varılacak anlaşmanın zemini hazırlanmıştır.
Washington’daki Üçlü Zirve
Washington’daki Üçlü Zirve, 8 Ağustos 2025 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin başkenti Washington DC’de, Beyaz Saray’da yapılmıştır. Zirveye Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve ABD Başkanı Donald Trump katılmıştır.
Beyaz Saray'daki Zirvede Azerbaycan ile Ermenistan "Barış İçin" Ortak Deklarasyona İmza Atıyor, 8 Ağustos 2025 - (Anadolu Ajansı)
Zirve öncesindeki diplomatik hazırlıklar Temmuz 2025’te yoğunlaşmıştır. Temmuz ayında Birleşik Arap Emirlikleri’nin başkenti Abu Dabi’de gerçekleştirilen görüşmelerde, ABD’nin özel elçisi Steve Witkoff aracılığıyla taraflar arasında temas sağlanmıştır. Bu görüşmelerde Zengezur Koridoru’nun işletme modeli, koridor uzunluğuna ilişkin farklı ölçümler (32 km ve 43 km) ve tarafların koridor tanımı konusundaki terminoloji farklılıkları (“koridor” ve “karşılıklı yol açma”) ele alınmıştır.
Washington’daki zirve gündeminde, 17 maddelik barış anlaşmasının nihai metninin onaylanması, Zengezur Koridoru ve Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP) projesine dair düzenlemeler, AGİT Minsk Grubu’nun feshi, karşılıklı diplomatik ilişkilerin yeniden tesisi, uluslararası mahkemelerdeki davaların geri çekilmesi ve ekonomik iş birliği konuları yer almıştır. Ayrıca tarafların ABD ile imzalayacakları enerji, yapay zekâ ve teknoloji alanlarındaki ikili ekonomik iş birliği anlaşmalarının da programda yer aldığı bildirilmiştir.
Zirve programı kapalı oturumlarla başlamış, ardından basına açık imza töreni ile devam etmiştir. Törene Türkiye, Rusya, Avrupa Birliği ve bazı bölge ülkelerinin büyükelçileri ile uluslararası gözlemciler davet edilmiştir.
Anlaşma Metni Üzerindeki Müzakereler
Mart 2025’te taraflar arasında yürütülen görüşmeler sonucunda 17 maddeden oluşan barış anlaşması taslağı üzerinde mutabakata varılmıştır. Taslakta Karabağ’daki Ermeni nüfusa özel bir statü tanınmamış, iki ülkenin birbirine karşı uluslararası mahkemelerde açtığı davaları geri çekmesi hükme bağlanmıştır. Azerbaycan sınırına üçüncü ülke temsilcilerinin yerleştirilmemesi konusunda uzlaşı sağlanmıştır.
Azerbaycan tarafı, Ermenistan Anayasası’nda yer alan ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne aykırı ifadelerin çıkarılmasını ve AGİT Minsk Grubu’nun feshedilmesini şart olarak ileri sürmüştür. Ermenistan tarafı ise anayasa değişikliği yapılabilmesi için referandum gerektiğini belirtmiş, AGİT Minsk Grubu’nun anlaşmanın imzalanmasının ardından işlevsiz hâle geleceği görüşünü dile getirmiştir.
Müzakerelerde, taraflar arasında bazı konuların uygulamaya geçirilmesi konusunda görüş farklılıkları devam ettiği için, imzadan önce geçici bir adım olarak anlaşma metninin “paraf” edilmesi seçeneği gündeme gelmiştir.
Zengezur Koridoru ve TRIPP Düzenlemeleri
Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki kara ve demir yolu bağlantısını sağlamak üzere planlanmış bir ulaşım hattıdır. Koridor, Ermenistan’ın Sünik bölgesinden geçmekte olup 2020 tarihli ateşkesi sona erdiren üçlü bildiride de yer almıştır.
Azerbaycan, bu koridorda engelsiz ve kontrole tabi olmayan geçiş hakkı talep etmiştir. Ermenistan ise hat üzerindeki geçişlerin kendi mevzuatına uygun şekilde işletilmesi gerektiğini savunmuştur. Taraflar arasında koridorun tanımı konusunda da farklı terminoloji kullanılmıştır. Azerbaycan “koridor” ifadesini benimserken Ermenistan “karşılıklı yol açma” kavramını kullanmıştır.
Washington’daki görüşmelerde koridorun işletme modeli de ele alınmıştır. Bu kapsamda ABD merkezli bir şirketin işletme hakkını üstlenmesi önerisi gündeme gelmiştir. Planlanan ulaşım altyapısı; kara yolu, demir yolu, petrol ve doğal gaz boru hatları ile fiber optik iletişim hatlarını içermektedir.
Koridor projesi, ABD tarafından “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) olarak adlandırılmıştır. ABD’nin proje kapsamında belirli bir süre için imtiyaz hakkına sahip olması, bu hakkın alt kiralama yoluyla başka şirketlere devredilebilmesi ve yatırımların ABD merkezli özel sektör tarafından finanse edilmesi öngörülmüştür.
Koridorun uzunluğu konusunda farklı ölçümler yer almaktadır. Bazı belgelerde 32 kilometre, bazı belgelerde ise 43 kilometre olarak belirtilmiştir. Bu farklılık, ölçüm yöntemleri ve güzergâh tanımlarından kaynaklanmaktadır. Projenin hayata geçirilmesi için tarafların imzasıyla Washington’da ek bir belgenin kabul edilmesi planlanmıştır.
ABD’nin Rolü ve İkili Anlaşmalar
Amerika Birleşik Devletleri, Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması sürecinde ara bulucu ülke ve ev sahibi olarak yer almıştır. ABD Başkanı Donald Trump, müzakere sürecine doğrudan katılım sağlamış ve taraf liderleri ile birden fazla temas gerçekleştirmiştir.
Beyaz Saray'daki Zirvede Azerbaycan ile Ermenistan "Barış İçin" Ortak Deklarasyona İmza Atıyor, 8 Ağustos 2025 - (Anadolu Ajansı)
Anlaşmanın imzalanmasının ardından ABD ile Azerbaycan ve Ermenistan arasında ayrı ikili anlaşmalar da yapılmıştır. Bu anlaşmalar; ekonomik iş birliği, enerji alanında ortak projeler, ulaşım altyapısının geliştirilmesi ve teknoloji transferini içermektedir. ABD ile Azerbaycan arasındaki belgeler, savunma alanındaki bazı kısıtlamaların kaldırılmasını ve güvenlik iş birliğinin genişletilmesini içermiştir. Ermenistan ile imzalanan belgeler ise yatırım ortamına ilişkin düzenlemeler, ticaretin artırılması ve altyapı projelerinde ABD şirketlerinin yer alması konularını kapsayan hükümler barındırmıştır.
ABD, Zengezur Koridoru’nun işletme hakkı çerçevesinde “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) adı verilen transit güzergâh üzerinde belirli süreli imtiyaz hakları elde etmiştir. Bu imtiyaz kapsamında ABD merkezli şirketlerin yatırım ve işletme faaliyetlerinde öncelik hakkına sahip olması ve bu hakların üçüncü taraflara devredilebilmesi kararlaştırılmıştır.
Uluslararası Ara Buluculuk Sürecindeki Gelişmeler
Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki barış sürecinde birden fazla uluslararası aktör ara buluculuk faaliyetlerinde bulunmuştur. Rusya, 2020 ateşkesi sonrasında taraflar arasında yürütülen görüşmelerde etkin rol üstlenmiş, Moskova’da çeşitli müzakere turları düzenlenmiştir. Avrupa Birliği de Brüksel’de gerçekleştirilen görüşmeler aracılığıyla tarafları bir araya getirmiştir.
Türkiye, hem Azerbaycan ile stratejik müttefiklik ilişkileri hem de Ermenistan ile başlatılan normalleşme süreci çerçevesinde sürece destek vermiştir. Türkiye–Ermenistan normalleşme adımları kapsamında sınır geçişlerine yönelik teknik görüşmeler yapılmış, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Türkiye’yi ziyaret etmiştir.
ABD, 2025 yılı itibarıyla sürece doğrudan müdahil olmuş ve Washington’da üçlü zirvenin ev sahipliğini yapmıştır. Süreçte Fransa, taraflar arasında güven tesis edilmesine yönelik girişimlerde bulunmuş ancak daha sonraki aşamalarda resmî müzakere masasında yer almamıştır.
AGİT Minsk Grubu’nun 2025’te feshedilmesi yönünde mutabakata varılmasıyla, bu yapının çatışma çözümündeki resmî rolü sona ermiştir. Sürecin bundan sonraki aşamalarında doğrudan ikili müzakereler ve ABD arabuluculuğunda gerçekleştirilen görüşmeler temel platform hâline gelmiştir.
Zirve ve İmza Töreninin Ayrıntıları
Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması’nın imza töreni, 8 Ağustos 2025 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin başkenti Washington DC’de, Beyaz Saray’da gerçekleştirilmiştir. Tören, tarafların kapalı oturumlarda gerçekleştirdiği görüşmelerin ardından basına açık olarak düzenlenmiştir. İmza töreninde barış anlaşmasının yanı sıra, taraflar arasında diplomatik ilişkilerin yeniden tesisini içeren belgeler, AGİT Minsk Grubu’nun feshedilmesine ilişkin mutabakat, Zengezur Koridoru’nun işletme esaslarını belirleyen ek protokol ve normalleşme yol haritası imzalanmıştır.
Beyaz Saray'daki Zirvede Azerbaycan ile Ermenistan "Barış İçin" Ortak Deklarasyona İmza Atıyor, 8 Ağustos 2025 - (Anadolu Ajansı)
İmza sürecinde belgeler her iki tarafın yetkililerince paraflanmış ve ardından resmî imzalar atılmıştır. Törene Türkiye, Rusya, Avrupa Birliği ve bazı bölge ülkelerinden diplomatik temsilciler ile uluslararası gözlemciler davet edilmiştir.
Törenin ardından taraf liderleri, basın mensuplarının karşısına çıkarak resmî imza belgeleri kamuoyuna gösterilmiş ve fotoğraf çekimi yapılmıştır. Program, katılımcı ülkelerin temsilcileriyle yapılan kısa süreli ikili temasların ardından sona ermiştir.
Uluslararası Tepkiler
Azerbaycan–Ermenistan Barış Anlaşması’nın imzalanmasının ardından taraf ülkelerin liderleri ve yetkilileri, anlaşmaya ilişkin resmî açıklamalar yapmıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, anlaşmanın Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü ve egemenliğine uygun şekilde sonuçlandığını, anlaşma hükümlerinin uygulanmasının önem taşıdığını belirtmiştir. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, anlaşmanın ülkesinin uluslararası tanınmış sınırları içinde barış ve istikrar ortamının sağlanmasına yönelik bir adım olduğunu ifade etmiştir.
Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump, anlaşmanın tarafların uzun süredir devam eden ihtilafı çözmesi açısından diplomatik bir gelişme olduğunu belirtmiş, sürece katkı sağlayan tüm taraflara teşekkür etmiştir. ABD Dışişleri Bakanlığı, anlaşmanın uygulanmasına yönelik teknik komisyonların çalışmalarının takip edileceğini açıklamıştır.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı, anlaşmayı memnuniyetle karşıladığını belirten bir yazılı açıklama yapmış, Güney Kafkasya’da ulaşım hatlarının açılmasının ve ekonomik iş birliğinin artmasının bölge ülkelerine katkı sağlayacağını ifade etmiştir.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, tarafları anlaşmanın imzalanmasından dolayı tebrik etmiş, bölgedeki istikrarın korunması için iş birliğine hazır olduklarını bildirmiştir. Avrupa Birliği, anlaşmanın uygulanmasını ve bölgedeki gerilimin azalmasını desteklediğini duyurmuştur.
Bölge dışındaki bazı ülkeler de anlaşmaya ilişkin açıklamalar yapmış, özellikle ulaşım ve enerji projelerinin üçüncü ülkelerle ekonomik iş birliği imkânlarını artırabileceğine değinmiştir. Uluslararası kuruluşlar, tarafların diplomatik yollarla çözüm arayışına girmesini olumlu yönde değerlendiren açıklamalar yayımlamıştır.
