Kaş margaz üzümü, Antalya ili Kaş ilçesine özgü belirli mahallelerde yetiştirilen ve sofralık olarak tüketilen yerel bir üzüm çeşididir. Vitis vinifera L. türünün Margaz varyetesi kullanılarak üretilen bu üzüm, bölgenin kumlu-killi-tınlı yapıya sahip, hafif alkali karakterdeki toprakları ile Akdeniz ikliminin etkisi altında gelişir. Özellikle güneye bakan yamaçlarda yetiştirilmesi, düşük yaz yağışları ve yeterli güneşlenme süresi sayesinde kendine özgü yüksek şeker içeriği (briks %20 ve üzeri), dengeli asit-tanen yapısı ve uzun raf ömrü gibi ayırt edici özellikler kazanır. Kaş margaz üzümü, dayanıklı sap ve kabuk yapısı sayesinde hem taze tüketim hem de muhafaza açısından avantaj sağlar.

^{Kaş Margaz Üzümü (Türk Patent)}

Coğrafi Sınır ve Yetiştirme Koşulları

Kaş margaz üzümü, Vitis vinifera L. türüne ait Margaz çeşidi kullanılarak Türkiye'nin Antalya ili Kaş ilçesindeki sınırlı coğrafi alan içerisinde yetiştirilen ve sofralık tüketime sunulan bir üzüm çeşididir. 02 Mayıs 2025 tarihinde 1731 tescil numarası ile "menşe adı" türünde coğrafi işaret olarak tescillenmiştir. Tescil ettireni Kumluca Ticaret ve Sanayi Odası olup, denetimi Kaş Ziraat Odası koordinatörlüğünde yürütülmektedir.

Kaş margaz üzümü, Kaş ilçesine bağlı Üzümlü, İslamlar, Çayköy, Dere, Kemer, Çavdır, Aklar, Çamlıköy, Palamut, Yuvacık, Pınarbaşı, Çamlıova, Bezirgan, İkizce, Hacıoğlan, Sütleğen, Beldibi, Gürsu, Ortabağ, Doğantaş, Kasaba ve Uğrar mahallelerini kapsayan coğrafi sınır içerisinde yetiştirilmektedir. Bu alanlarda yer alan topraklar genellikle kumlu-killi-tınlı yapıda, organik madde içeriği yönünden yeterli, pH'ları hafif alkali, kireç oranı yüksek, tuz içeriği düşük ve drenaj sorunu olmayan niteliktedir.

Akdeniz ikliminin hakim olduğu bu bölgede üzüm yetiştiriciliği; soğuklama ihtiyacını karşılayan rüzgâr hareketleri, yeterli yağış düzeni ve güneşlenme süresi gibi faktörlerle desteklenir. Haziran-eylül dönemi arasında yağış düşüklenmesi (örneğin 27-55 mm aralığında) ve üzümlerin güneye bakan yamaçlarda yetişmesi, şeker-asit-tanen dengesini olumlu yönde etkiler.

Bitkisel ve Kimyasal Özellikler

Kaş margaz üzümü, dayanıklı sap ve tane yapısı sayesinde dalda uzun süre kalabilir. Rakımı 800-1100 m arasındaki alanlarda aralık-ocak aylarına kadar dalında muhafaza edilebilir. Bu süre zarfında kabuk renginde gül tonuna dönüş gözlemlenir.

Fiziksel ve kimyasal analizlerde şu değerler tespit edilmiştir:

• pH: 3,92-4,16
• Suda çözünebilir kuru madde (briks): %20 ve üzeri
• Toplam fenolik madde: 2352-2527 mg GAE/kg
• Toplam tanen: 1,03-1,77 g TA/kg

Salkım ağırlığı 440-500 g, tane ağırlığı 3-5 g arasındadır. Taneler genellikle genış eliptik, yeşil-sarı renkte olup, dalda bekledikçe pembemsi-kırmızıya dönüşebilir. Kabuk kalınlığı orta düzeyde, sap-tane kopma direnci yüksektir.

Ampelografik Özellikler

Genç sürgünlerde yatık tüüllülük yoğun olup sürgün ucunda antosiyanin pigmentasyonu gözlenir. Genç yaprak üst yüzeyinde antosiyanin noktaları bulunur. Olgun yapraklar genellikle 5 lopludur; yaprak sapı cebi yarı açık ve U şeklindedir. Alt yüzeyde tüğlenmeler orta yoğunlukta, dik tüğlenmeler seyrektir.

Bağ Kurulumu

Kaş margaz üzümü yetiştiriciliğinde yeni bağların tesisi için, sonbahar aylarında ve toprak kuru iken yaklaşık 40 cm derinlikte toprak işleme (krizma) yapılır. Arazinin eğimi ve toprak yapısına göre goble (yer bağı), duvar ya da çardak sistemleri tercih edilerek 1,5 x 3 m veya 1,5 x 2 m dikim aralıkları uygulanır. Fidanlar, toprağın taşlılık durumu, nematod bulaşıklığı gibi etmenler dikkate alınarak 41 B, 420 A veya 140 Ru Amerikan asma anaçları üzerine aşılanmış Margaz çeşidi kullanılarak dikilir. Tesis edilecek bağlarda çelik, aşı kalemi ve fidanların nitelikli olması temel gereklilikler arasındadır. Nadir durumlarda, kendi kökü üzerinde yetiştirilen bağlara da rastlanmaktadır. Kurulan bağlarda sıralama, güneşlenme ve eğim gibi çevresel faktörler gözetilerek yapılır; en uygun ışık alımı kuzey-güney veya doğu-batı yönelimiyle sağlanır. Küçük arazilerde sıralar genellikle uzun kenara paralel olacak şekilde yerleştirilir. Bağın ilk iki yılı şekil verme ve kök gelişimiyle geçer; ekonomik verim genellikle üçüncü ya da dördüncü yıldan itibaren elde edilir.

Toprak ve İklim Koşulları

Üretim alanlarının toprakları genellikle hafif-orta bünyeli, havalanabilir, iyi nem tutan, tuz içeriği düşük ve kireç oranı yüksek yapıdadır. Bu topraklar kumlu-killi-tınlı karakterdedir ve hafif alkali pH özelliği taşır. Akdeniz iklim kuşağında yer alan bölgede deniz kaynaklı hava hareketleri, sıcaklık ve nem dengesi gibi unsurlar üzüm yetiştiriciliğini etkileyen temel iklimsel faktörlerdir. Ürünün döllenme sürecinde yağışsız ve sisiz bir ortam ile günlük ortalama sıcaklığın 15 °C’nin üzerinde olması istenir.

Toprak İşleme ve Gübreleme

Toprak işleme faaliyetleri, yabancı otların kontrolü, toprağın havalandırılması, su tutma kapasitesinin artırılması ve besin maddelerinin bitki tarafından alınabilir hâle getirilmesi gibi amaçlarla yürütülür. Sonbahar ve ilkbahar dönemlerinde yılda iki kez toprak işlenir. Bölgedeki iklim koşulları nedeniyle yabancı ot yoğunluğu düşüktür, ancak ihtiyaç duyulması hâlinde ilkbahar ve yaz aylarında yüzeysel sürüm yapılabilir. Gübreleme ise iki aşamada gerçekleştirilir: tomurcuklanma öncesinde taban gübrelemesi, taneler geliştiğinde ise üst gübreleme. Organik ve mineral gübreler kullanılır; gübreleme uygulamaları toprak analiz sonuçlarına göre şekillendirilmelidir.

Budama

Budama uygulaması, bitkinin verim kapasitesini ve gelişimini kontrol altına almak amacıyla her yıl tekrarlanır. Kaş margaz üzümünde budama genellikle 4-5 göz üzerinden kısa budama şeklinde gerçekleştirilir. Budamanın sistemli yapılması önerilir.

Sulama

Yeni kurulan bağlarda, gelişim döneminde ve özellikle yaz aylarında iklim koşullarına bağlı olarak sulama yapılır. Bölgedeki yağışın düzensiz ya da yetersiz olduğu dönemlerde sulama zorunlu hale gelir. Çardak sisteminde yetiştirilen asmalarda damlama sulama yöntemi tercih edilir.

Zirai Mücadele

Yetiştiricilik sürecinde hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı mücadele yürütülür. Bu kapsamda ilgili mevzuata uygun bitki koruma ürünleri kullanılır. Toprak işlemesi, çapalama ve toprak kabartma gibi uygulamalar da yabancı ot kontrolü ve toprak sağlığının korunması açısından önem taşır.

Hasat

Hasat dönemi, iklim koşullarına bağlı olmakla birlikte genellikle ağustos sonu ile eylül başı arasındadır. Üzüm taneleri olgunlaşarak sarı-yeşil tonlara ulaştığında hasada başlanır. Salkımlar, saplarıyla birlikte asmalara zarar vermeyecek şekilde toplanır ve gıda ile temasa uygun kaplara yerleştirilir.

Depolama ve Muhafaza

Kaş margaz üzümü, sap ve kabuk yapısının sağlam olması nedeniyle depolama ve nakliyeye uygundur. Ürün, doğrudan tüketilebildiği gibi kuru, serin, kokusuz ve hijyenik ortamlarda saklanabilir. Depolama sırasında üzümlerin üst üste istiflenmemesine dikkat edilmelidir.

Piyasaya Sunum

Ürün, mevzuata uygun etiket bilgilerini içeren ve gıda ile temasa uygun ambalajlar içinde satışa sunulur. Tüketiciye ulaştırılmadan önce uygun muhafaza ve taşıma koşulları sağlanmalıdır.

Denetim ve Koruma

Kaş Margaz Üzümüne ilişkin denetim faaliyetleri, Kaş Ziraat Odası’nın koordinasyonunda yürütülür. Denetim ekibi, Kaş Ziraat Odası, Kumluca Ticaret ve Sanayi Odası ile Kaş Tarım ve Orman İlçe Müdürlüğü bünyesinde ürün konusunda bilgi sahibi kişilerden seçilen en az üç üyeden oluşur. Denetimler, yılda en az bir kez düzenli olarak yapılmakla birlikte, ihtiyaç duyulan durumlarda veya şikâyet üzerine ilave kontroller de gerçekleştirilebilir.

Denetimlerde temel olarak şu ölçütler dikkate alınır:

• Üretimde yalnızca Margaz çeşidi üzüm kullanılıp kullanılmadığı,
• Yetiştiriciliğin belirlenen üretim yöntemlerine uygunluğu,
• “Kaş Margaz Üzümü” ibaresi ile menşe adı ambleminin ürün veya ambalaj üzerinde doğru şekilde kullanılıp kullanılmadığı.

Denetim mercii, sürecin uygulanmasında gerekli olması hâlinde kamu veya özel kurum ve kuruluşlardan, buralarda görevli uzmanlardan destek alabilir ya da bu kapsamdaki hizmetleri dışarıdan temin edebilir. Tescil ettiren kurum, coğrafi işaretle ilgili hakların korunmasına yönelik hukuki işlemleri yürütür.